Jajko to obok baranka nieodzowny atrybut świąt Wielkanocnych i koszyka z pokarmami niesionego do kościoła w Wielką Sobotę. Choć wielu twierdzi, że sztuka własnoręcznego malowania jaj odchodzi do lamusa, zaprzeczają temu akcje popularyzowania starych technik - warsztaty zdobienia jajek, folklorystyczne kiermasze świąteczne, pokazy rękodzieła. Trudniej zrobić pisankę samemu niż zakupić plastykową jej imitację, ale przyjemność posiadania takiej ozdoby-symbolu - jest ogromna.

„Jajo symbolizuje chaos, zarodek, wszechświat, Słońce, Ziemię, siłę życiową, płodność, odrodzenie. (...) W starożytności jajko było przedmiotem kultu religijnego (...)” - pisze Jan Uryga w „Rok Polski w życiu, tradycji i obyczajach ludu” (Włocławek, 2003).

Tradycja święcenia jaj zrodziła się w średniowiecznych klasztorach, zaś zwyczaj ich zdobienia ma korzenie w starożytnym Egipcie i Chinach, wzmiankują o tym Pliniusz i Owidiusz. Najstarsze ślady polskich pisanek, datowane na X wiek, odkryto w wykopaliskach w Opolu.

Nazwy jajek wielkanocnych zależały niegdyś od sposobu, w jaki zostały wykonane. Jeśli na jednolitym tle został wyskrobany deseń - jajko zwało się rysowanką lub skrobanką. Pisankami nazywano jajka malowane na jeden kolor lub kilka, białym wzorem. Za pomocą kostki pokrywano je pszczelim woskiem, a potem gotowano w barwnikach.

Na kolor żółty barwiono jaja w łupinach cebuli, jasnożółty uzyskiwano z kory młodej, niedojrzałej jabłoni, z dodatkiem np. suszonych kwiatów polnych jaskrów. Na zielono jaja barwił wywar z żyta ozimego, widłaka lub liści pokrzywy... Na czerwono (w różnych odcieniach) farbowano jajka w łupinach cebuli, korze dębowej, szyszkach olchowych, owocach czarnego bzu lub suszonych jagód. Kolor czarny nadawały jajkom kora olchy i młode liście klonu czarnego. Do barwienia jajek używano także kawy i cynamonu. Ugotowane i pięknie wybarwione jaja były po ostygnięciu nacierane smalcem - dla połysku.

Barwy pisanek pojmowano symbolicznie. Choć kolor fioletowy lub niebieski oznaczał wielkopostną żałobę, to ubarwione tak jaja miały symbolizować jej koniec. Barwy żółte, zielone i różowe oznaczały radość ze Zmartwychwstania, a czerwone symbolizowały Krew Chrystusa przelaną za nasze grzechy. Ornament nie powstał nagle - kształtował się przez stulecia. Cały ogromny dział etnografii poświęcony jest badaniom tej przebogatej dziedziny polskiego folkloru.

Wiara w pozytywną siłę jajek legła u źródeł zwyczaju wykorzystującego je jako kamienie węgielne przy zakładaniu miast i wielkich budowli, np. kościoła Mariackiego. Jajo figuruje również w wielu obrzędach związanych z pracami rolniczymi, szczególnie wykonywanymi wiosną.

Wokół znaczenia wielkanocnych jaj narosło wiele legend, osadzonych w wątkach ewangelicznych. Pierwsze pisanki miała ofiarować Piłatowi Matka Boska, aby zlitował się nad Jej Synem, z kropel krwi Chrystusa na Golgocie powstały kraszanki, a łzy stojącej pod krzyżem Matki Bolesnej zamieniały się w pisanki... Tyle legendy, ale bez kolorowych jaj na wielkanocnym stole - ani rusz.