Hołd ofiarom Dobromila i Lacka

ANETA KAMIENIECKA: – 21 czerwca br. grupa pielgrzymów udała się pod Pana przewodnictwem z pielgrzymką do Dobromila i Lacka, aby oddać hołd pomordowanym tam przed 74 laty. Proszę przypomnieć historię tych miejsc?

Reklama

STANISŁAW SZARZYŃSKI: – Pomiędzy 22 a 27 czerwca 1941 r. w dwóch miejscach: w więzieniu w Dobromilu i w Kopalni Soli „Salina” w Lacku miała miejsce zbrodnia, której na Polaków i Ukraińcach dokonało sowieckie NKWD pospiesznie uciekając przed Wermachtem. Jednym ze świadków tych zbrodni był Tadeusz Pstrąg (obecnie prezes Towarzystwa Przyjaciół Dobromila i Chyrowa), który mieszkał w tym czasie przy drodze prowadzącej do Kopalni Soli „Salina” w Lacku (obecnie ta miejscowość nosi nazwę Solanowatka), gdzie samochodami sowieci wywozili zabitych z więzienia dobromilskiego i wrzucali ich ciała do kopalnianego szybu. Transportowano w to miejsce również żywych skrępowanych drutami więźniów politycznych tzw. wrogów ludu, m.in. z Przemyśla. Ustawiano ich bezpośrednio nad szybem i mordowano strzałem katyńskim w tył głowy. Szacuje się, że w ten sposób zamordowano nawet 1200 osób. Kiedy Niemcy dowiedzieli się o tej zbrodni zmusili dobromilskich Żydów do pracy przy wyciąganiu z szybów ciał zamordowanych. Żydzi usypali kurhan nieopodal kopalni, gdzie pochowano część ofiar. Niemcy wykazali się podobnym okrucieństwem do NKWD i zgładzili Żydów, którzy pracowali przy ekshumacjach. Ich ciała wrzucono do szybów, które następnie zalano betonem. Kiedy w 1944 r. Armia Czerwona powróciła na te tereny zakazano mówić o mordach w „Salinie” – miejscu, które dziś nazywane jest także „Małym Katyniem”. Z czasem na terenie dawnej kopalni powstało sanatorium przeciwgruźlicze oraz ośrodek wypoczynkowy. Dziś ofiary upamiętnia pomnik, gdzie w kolejne rocznice zbrodni gromadzą się Ukraińcy, którzy pamiętają o swoich zamordowanych rodakach.

– Jak wielu pielgrzymów udało się w tym roku z pielgrzymką do Dobromila i Lacka?

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

– Jak wspomniałem, Ukraińcy od lat w rocznicę zbrodni organizują uroczystości w Lacku. Przed kilku laty udaliśmy się tam z harcerzami, ale nie spodobało się nam to, że wydarzenia te odbywają się pod czerwono-czarną flagą banderowską. W tym roku postanowiliśmy obchodzić rocznicę osobno i dlatego byliśmy tam nie 22 czerwca, a więc dokładnie w 74. rocznicę mordu, a dzień wcześniej. W pielgrzymce autokarowej wzięło udział 35 osób m.in. z Przemyśla, Jarosławia i Częstochowy.

– Pielgrzymce autokarowej towarzyszył także rowerowy Rajd Pamięci „Golgoty Lacka i Dobromila”...

Reklama

– W poranek 21 czerwca spod pomnika Orląt w Przemyślu przez przejście graniczne Malhowice – Niżankowice na uroczystości do Dobromila i Lacka udało się 29 zarejestrowanych przez nas rowerowych pielgrzymów, ale byli też tacy, którzy dołączyli do grupy indywidualnie. W Dobromilu w kościele pw. Przemienienia Pańskiego uczestniczyliśmy we Mszy św. w intencji pomordowanych, której przewodniczył ks. prał. Stanisław Czenczek. Modliliśmy się także, aby przemyscy radni odpowiadając na apel środowisk patriotycznych zgodzili się nadać jednej z ulic w Przemyślu, prowadzącej w kierunku Dobromila, nazwy aleja Golgoty Lacka i Dobromila. Pięknym akcentem uroczystej Eucharystii była pieśń „Wierne Madonny”, którą wykonała Teresa Kuczera-Król z Kapeli „Fidelis”. Następnie udaliśmy się pod byłe więzienie dobromilskie, gdzie po krótkiej modlitwie złożyliśmy kwiaty i zapaliliśmy znicze. Kolejnym punktem naszej pielgrzymki było Lacko, gdzie oddaliśmy hołd ofiarom ludobójstwa sprzed 74 lat, ludziom – Polakom, Ukraińcom i Żydom – którzy naprawdę przeszli Golgotę stając się ofiarami NKWD i Wermachtu. Była też okazja, aby bliżej zapoznać się z historią tej przerażającej zbrodni, którą przedstawił historyk rzeszowskiego IPN Piotr Chmielowiec, a związana ze środowiskiem kresowym poetka Teresa Paryna wyrecytowała wiersz poświęcony ofiarom ludobójstwa.

– Skoro mowa o historii tego miejsca, proszę przypomnieć kim były ofiary tej zbrodni?

– Byli to ludzie różnych profesji i zawodów. Wśród nich osadzeni w przemyskim więzieniu przedstawiciele przedwojennej elity, m.in. nauczyciele czy pedagodzy, jednym słowem – inteligencja, która dla sowieckiej władzy stanowiła potencjalne zagrożenie. Do więzienia trafiali pod byle jakim pretekstem, w myśl stalinowskiej zasady: „Dajcie mi człowieka, a znajdzie się paragraf”. Dla NKWD każdy sposób żeby pozbyć się zdrowo myślących Polaków był dobry. Jedną z ofiar był ówczesny prezydent Przemyśla Władysław Baldini, który z grupą więźniów pędzony był dawną przemyską ul. Dobromilską właśnie w kierunku Dobromila, gdzie w tamtejszym więzieniu został zamordowany.

Z Edmundem Muszyńskim i Mirosławem Widlickim o nowym szturmie na PAST-ę i walce o ideały Armii Krajowej rozmawia Wiesława Lewandowska

WIESŁAWA LEWANDOWSKA: – Jest Pan, Panie Prezesie, jednym z nielicznych już, niestety, przedstawicieli pokolenia Armii Krajowej... EDMUND MUSZYŃSKI: – Jednym z ostatnich i coraz bardziej bezsilnych, nie tylko z powodu stanu zdrowia. Bardzo martwi mnie stan naszego AK-owskiego środowiska. Choć jest w nim wciąż jeszcze wielu ludzi prawdziwych, doskonale czujących przesłanie Armii Krajowej, to jestem bardzo zniesmaczony postawą tych, którzy od kilku już lat decydują o naszym Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Tak naprawdę trudno mi powiedzieć, kim są ci ludzie, bo na pewno nie rozumieją słów: „Bóg, Honor i Ojczyzna”. – Kim zatem są dzisiejsi członkowie Światowego Związku Żołnierzy AK? MIROSŁAW WIDLICKI: – W ostatnich latach rzeczywiście coraz trudniej to określić. I takie pytania zadają nam członkowie terenowych kół AK. Sprawa była oczywista w latach 90. ubiegłego wieku, gdy żyło jeszcze wielu dowódców AK, gdy wszyscy dobrze się znali i na ogół znali swoją przeszłość. Po 2000 r. szeregi poszerzały się o wolontariuszy – takich jak ja – niekombatantów, ale przybywało też członków kombatantów, których nie miał kto weryfikować i którzy następnie trafiali do władz różnych szczebli, również do Zarządu Głównego. – Czy częste są dziś życiorysy AK-owskie niedostatecznie uwierzytelnione? M. W.: – To przykre, ale krążą takie opinie, a te przypadki, nawet jeśli nie są zbyt częste, to i tak podważają wiarygodność całego związku. Poza tym w ostatnich latach, w czasach docierającej do nas liberalizacji, można zaobserwować odchodzenie związku od swoich ideałów. Gdy pan prezes Muszyński napisał piękną „Preambułę” do naszego statutu (aby przeciwstawić się tej liberalizacji), wywołało to protesty, Zarząd Główny przegłosował odrzucenie „Preambuły”. – Dlaczego? M. W.: – Dlatego, że była zbyt „bogoojczyźniana”, a teraz to nie na czasie. Dwadzieścia lat temu taka reakcja byłaby nie do pomyślenia. Bardzo więc stępiła się ta szczególna czujność, nawet w ludziach powołujących się na etos AK, a niedługo już nie będzie tych, którzy dziś starają się tę czujność budzić... – Światowy Związek Żołnierzy AK stara się jednak przekazać swą wartę następnemu pokoleniu, poprzez tzw. członków nadzwyczajnych... M.W.: – Ludzie młodsi, niekombatanci, jeśli deklarują przywiązanie do wartości i etosu Armii Krajowej i chcą czynnie i całkowicie bezinteresownie pracować w związku, by zaszczepić ten etos szczególnie w młodym pokoleniu, otrzymują status członka nadzwyczajnego – bez praw wyborczych. Po roku działalności i pozytywnej opinii prezes okręgu ma prawo nadać im status członka zwyczajnego – z prawami wyborczymi, lecz oczywiście bez uprawnień kombatanckich. Taki właśnie status ja posiadam. Mimo że jestem z młodszego pokolenia, to podobnie jak pan prezes Muszyński ubolewam nad odchodzeniem (mam nadzieję, że to wyjątki) od Boga, ale i z honorem jest różnie. E. M.: – Niedawno byłem bardzo zdumiony tym, że kilka osób przyjęło medale zasługi od... prezydenta Niemiec. Choć tego nie nagłaśniano. M. W.: – Prezydent Niemiec wręczył te odznaczenia powstańcom warszawskim, odpowiednio dobranym członkom naszego związku. Naszym zdaniem, przyjmowanie ich było co najmniej dwuznaczne moralnie i mogło budzić niesmak. E. M.: – Ja z zasady odmawiałem przyjmowania odznaczeń. Przyjąłem tylko Krzyż Armii Krajowej i Krzyż Partyzancki. – Kiedy, Panów zdaniem, zaczęły się te „budzące niesmak” zmiany? E. M.: – Moim zdaniem, widać je wyraźnie od czasu, gdy w Polsce zaczęli rządzić liberałowie, czyli Platforma Obywatelska. Wcześniej nikt w naszym środowisku nie ośmielał się kwestionować wartości, z których wyrasta etos AK. Nagle okazało się, że wszystko można wyśmiać, nawet splugawić, a w najlepszym razie przemilczeć. M. W.: – Dwa lata temu pewna szkoła przyjęła imię jednego z naszych bohaterów lotników i... na jej sztandarze zabrakło słowa „Bóg”, jest tylko „Honor i Ojczyzna”. Komuś przyszło do głowy, żeby tak ocenzurować sztandar. – Pytaliście, dlaczego tak się stało? E. M.: – Nie miał kto zadać tego pytania, bo na uroczystość nawet nas nie zaproszono. Może dlatego, że byśmy tam tylko przeszkadzali jako strażnicy „przestarzałych wartości”. M. W.: – Po prostu atmosfera poprawności politycznej trafiła pod strzechy. Decyzję w tej konkretnie sprawie najprawdopodobniej podjęli sami nauczyciele tej szkoły, może rodzice, a w najmniejszym stopniu młodzież. – Kłopoty z wypełnianiem misji ŚZŻAK nie polegają więc dziś tylko na tym, że odchodzą już ci, którzy swym życiem zaświadczali, czym jest hasło: „Bóg, Honor i Ojczyzna”... M. W.: – Faktem jest, że jeszcze kilkanaście lat temu, kiedy wśród nas była większa liczba dowódców o niekwestionowanym autorytecie, łatwiej było wypełniać tę patriotyczną misję w obronie najważniejszych polskich wartości. E. M.: – Istotnie, od kilkunastu lat nie tylko na tym polegają nasze kłopoty. Wystarczy tu przypomnieć perturbacje z zakładaniem Fundacji Polskiego Państwa Podziemnego, która miała być materialną bazą dla działalności ŚZŻAK. Kiedy zaczynaliśmy powoływać fundację w roku 1998, było jeszcze całkiem uczciwie... – Co to znaczy? E. M.: – Założycielami fundacji mieli być pospołu Światowy Związek Żołnierzy AK i warszawski Urząd Wojewódzki. W końcu jednak jedynym fundatorem został nasz związek. Tak się złożyło, że wybrano mnie na pierwszego prezesa fundacji. To było w czasie, kiedy kończyły się rządy Jerzego Buzka, a AWS tracił poczucie bycia partią uczciwą. Przygotowałem wtedy projekt statutu, potem kolejne, których z jakiegoś powodu długo nie chciano zaakceptować w Krajowym Rejestrze Sądowym. W końcu, po pokonaniu licznych kłód pod nogami, we wrześniu 1999 r. statut został zarejestrowany. Fundacja mogła więc wreszcie przyjąć darowiznę – czyli przejąć budynek PAST-y. Ale to nie koniec kłopotów. Prawdziwa walka dopiero się zaczęła. – Zaczęła się nowa walka o PAST-ę? E. M.: – Tak, i to równie zacięta jak ta w 1944 r. Od początku było jasne, że ktoś za wszelką cenę chce nam uniemożliwić przejęcie PAST-y, czyli jej nieodpłatne scedowanie przez Skarb Państwa na rzecz naszej fundacji. Państwo musiało wypłacić sowite odszkodowanie firmie do tej pory administrującej tym budynkiem tylko w zamian za to, że nie będzie ona pretendowała do tytułu własności. O ile pamiętam, było to 960 tys. zł – ostatnie pieniądze, które miał do dyspozycji premier Buzek przed podaniem się do dymisji. M. W.: – Gdyby nie to odszkodowanie, sprawa przez lata toczyłaby się w sądach, a z darowizny na rzecz naszego związku nic by nie wyszło. I tamta firma nadal by sobie pasożytowała na budynku PAST-y, podobnie jak czyniło to w innych miejscach wiele pokomunistycznych firm. – Można powiedzieć, że to pan prezes Muszyński ponownie odbił PAST-ę? M. W.: – Jak najbardziej, choć dzisiaj wielu się do tego przyznaje... E. M.: – ...a nie mają nawet bladego pojęcia, jak ostro wtedy było. Po zarejestrowaniu statutu zaczęła się wojna podjazdowa – i to na wielu frontach – mająca nam uniemożliwić przejęcie PAST-y. W urzędzie wojewódzkim zadziałał ktoś wpływowy; urzędnicy zaczęli mnożyć trudności, zwłaszcza wicedyrektor wydziału gospodarki ziemią i geodezji, który aby rzecz maksymalnie utrudnić, przygotował specjalne plany geodezyjne wręcz uniemożliwiające przekazanie nam działki, na której stoi budynek PAST-y. M. W.: – Działkę podzielono na dwie części – umyślnie w taki sposób, że część budynku PAST-y z windą wydzielono i przypisano do działki sąsiedniej! Chciano tak skomplikować sytuację prawną, by uniemożliwić, a co najmniej na bardzo długo odwlec przekazanie budynku Związkowi AK. To wszystko by się powiodło – bo ten chytry zabieg utrzymywano w ścisłej tajemnicy – gdyby nie to, że jedna z wysokich urzędniczek uczciwie ostrzegła pana prezesa Muszyńskiego, że coś takiego się kroi. E. M.: – To prawda. Nikomu o tym nie mówiłem, ale wtedy zacząłem osobiście atakować wojewodę. Umowę przekazania darowizny, oczywiście, przedłożyłem wcześniej radcom prawnym w Ministerstwie Skarbu Państwa. Nikt tam nie miał żadnych zastrzeżeń. Pojawiły się one potem nagle – zaczęto domagać się od nas kolejnych bezsensownych dokumentów. Do końca nie byliśmy pewni, czy podpisanie umowy w ogóle kiedykolwiek nastąpi, gdyż targi były niezwykle ostre. Strona przeciwna – na dobrą sprawę nie wiadomo kogo reprezentująca, nieżyczliwa – do końca miała chyba nadzieję, że do tego podpisania, mimo wcześniejszych uzgodnień, jednak nie dojdzie. Pomogły wspierające nas działania dyrektor Wydziału Skarbu Państwa i Przekształceń Własnościowych Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego Bożeny Grad, a szczególnie szefa Kancelarii Premiera Buzka ministra Mirosława Koźlakiewicza; przyszło polecenie od premiera, aby pan wojewoda podpisał dokument. To było 10 listopada 1999 r. – Miał Pan wówczas wielką satysfakcję, poczucie zwycięstwa? E. M.: – Tak, ale to poczucie trwało krótko, ponieważ już następnego dnia nie dostąpiłem zaszczytu uroczystego przejęcia budynku z rąk premiera Buzka... PAST-ę przejmował ówczesny prezes Światowego Związku Żołnierzy AK płk Stanisław Karolkiewicz, sam. Mnie zignorowano... Mimo że przecież byłem prezesem zarządu fundacji, adresatem całej korespondencji w tej sprawie, mimo że – powiem nieskromnie – przez wiele miesięcy sam walczyłem o PAST-ę. – Cóż, taki zawsze był w Polsce los prawdziwych, najbardziej zasłużonych AK-owców, Panie Prezesie. E. M.: – Pozostała mi tylko satysfakcja, że się udało, bo sam najlepiej wiem, że mogło się nie udać. – Ale zasłużył Pan chyba na wdzięczność AK-owskiego środowiska? E. M.: – No właśnie, najsmutniejsze jest, że tego nie jestem pewien... M. W.: – Obydwaj z Prezesem jesteśmy w komisji statutowej związku i tak się składa, że wszystkie nasze najważniejsze poprawki do statutu zostały w głosowaniu odrzucone, m.in. wprowadzenie do statutu „Preambuły” i przywrócenie może nie Rady Naczelnej, ale Rady Starszych (złożonej z kilku powszechnie szanowanych kombatantów), która dbałaby o kręgosłup moralny związku i zabierałaby głos w sprawach ważnych dla Polski, którego dziś brakuje. E. M.: – A ja mimo wszystko nie tracę nadziei, że w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej zajdzie jakaś dobra zmiana. * * *