Dlaczego „Dzieje Polski” prof. Andrzeja Nowaka wzbudzają niekłamany zachwyt i podziw tysięcy czytelników? Dlaczego w tym roku znów z niecierpliwością będziemy oczekiwać na kolejny tom? Dlaczego nienasyceni wołamy na spotkaniach z Autorem, że prosimy o więcej? Ile tomów liczyć będą „Dzieje Polski” łącznie, trudno dziś powiedzieć; pierwotnie zaplanowanych było sześć, ale najprawdopodobniej dzieło rozrośnie się aż do dziesięciu części. Drugi tom, który właśnie trafił do księgarń, miał objąć bieg wydarzeń od roku 1202 do 1492 r., ale jak Profesor chwycił za pióro, to w niemałej przecież księdze pomieściła się zaledwie połowa tego okresu. Resztę, lata 1340 – 1492, znajdziemy już w tomie kolejnym, trzecim. Bardzo licznych miłośników talentu pisarskiego prof. Andrzeja Nowaka na pewno to jednak nie trapi, gdyż opisywana „po Nowakowemu” historia jest nie tylko frapującym źródłem wiedzy, ale też przygodą literacką i intelektualną dla czytelnika. W ten sposób prezentowana wiedza historyczna, obfitująca w liczne refleksje nawiązujące do współczesności, po prostu nie może się znudzić. Profesor porusza się po wszystkich wiekach z wielką swobodą – można rzec nawet: z lekkością – a przecież owa swoboda i lekkość okupione są długimi godzinami, miesiącami i latami spędzonymi na pochłanianiu stosów lektur.

Podczas pracy nad swym epokowym dziełem wybitny krakowski historyk, który jest światowym specjalistą od wieków XIX i XX, czyta mnóstwo tekstów źródłowych, ale i opracowań obejmujących całe nasze dzieje. Korzysta z najnowszego dorobku swych kolegów naukowców, specjalistów od różnych epok, sięga również do zasobów zagranicznych bibliotek i archiwów. Posiłkuje się poza tym najnowszymi zdobyczami archeologii, która współcześnie posługuje się bardzo nowoczesnymi narzędziami i znacząco poszerza, a jednocześnie uściśla wiedzę historyczną.

Drugi tom „Dziejów Polski” prof. Andrzeja Nowaka obejmuje okres od śmierci księcia Mieszka Starego w 1202 r. i objęcia po raz pierwszy władzy w Krakowie przez Władysława Laskonogiego aż do zwrócenia się Kazimierza Wielkiego na Ruś w 1340 r. Jest to niebywale burzliwy czas rozbicia dzielnicowego i prób uzależnienia nas od wielu czynników zewnętrznych, m.in. od Krzyżaków i Brandenburczyków; zwłaszcza niezwykle agresywna polityka brandenburska próbowała wtedy uszczuplić Polskę na północy i zachodzie. Ale też król węgierski i król czeski próbowali realizować na piastowskich ziemiach swoje interesy – odgrywali rolę „życzliwych wujków”, bardzo zręcznie posługując się przy tym tzw. miękką dyplomacją. Jeden i drugi monarcha znajdowali wśród polskich możnowładców swoich sojuszników.

Autor opisuje przemiany polityczne, cywilizacyjne i kulturalne na ziemiach polskich, ścieranie się wpływów niemieckich, czeskich, mongolskich i litewskich, wzrosty i upadki sąsiadów Polski. W książce znajdziemy liczne mapy i tablice genealogiczne władców, a także bogaty materiał ilustracyjny; wydawnictwo Biały Kruk zadbało jak zawsze o piękną i godną oprawę edytorską dzieła.

W opisywanych w drugim tomie bardzo niespokojnych, dziś byśmy powiedzieli: dynamicznych czasach, ważyły się nie tylko lepsze lub gorsze losy Polski, ale w ogóle jej byt. Trwała nieustanna walka o niepodległość, nieustanne jej odbudowywanie i utrwalanie. Na ten okres przypada m.in. bitwa pod Legnicą – 9 kwietnia 1241 r., która kosztowała życie m.in. księcia Henryka II Pobożnego. Bitwa niby przegrana, ale opór wojsk polskich, ich determinacja i waleczność były tak wielkie, że Tatarzy nie posunęli się już dalej na zachód. Zachód, który wówczas nie był przygotowany na podjęcie równorzędnej walki z hordami mongolskimi, sytuacja bowiem rozbicia na wiele skłóconych dzielnic i księstw nie była przypadłością tylko polską. To było zjawisko ogólnoeuropejskie, u nas nie było jeszcze najgorzej.

Skoro o bitwach mowa: autor szczególną wagę przywiązuje do bitwy pod Płowcami, która odbyła się 27 września 1331 r.; było to pierwsze zwycięstwo polskiego oręża pod wodzą króla Władysława Łokietka nad zakonem krzyżackim, które przyhamowało jego ekspansję. W rozmowie z miesięcznikiem „WPiS” prof. Nowak mówi, że wiek XIII stanowi jedną „z najbardziej zawikłanych kart”, jeden z „najbardziej skomplikowanych rozdziałów naszej historii” i w sumie mało dotychczas obecny w powszechnej świadomości.

Historia jest nauczycielką życia – głosi słynna łacińska sentencja. Prof. Andrzej Nowak jest przekonany o jej prawdziwości, a my, czytając jego dzieła – również. We wspomnianej już rozmowie z miesięcznikiem „WPiS” wyznaje, że „gdy poznamy dawne wydarzenia, widzimy, jak wiele możemy się z nich nauczyć, dowiedzieć, jak bardzo teraz mogą być one pomocne w budowaniu naszej niepodległości i tożsamości”. Swoim zwyczajem ten wybitny historyk szuka odniesień i podobieństw między wydarzeniami z przeszłości a sytuacją obecną, obecnymi problemami. Zderzenia się Polski z problemem kolonizacji zewnętrznej, która w XIII wieku silnie występowała w miastach i doprowadziła do zmiany struktury etnicznej Polski oraz wywołała dominację żywiołu niemieckiego i stała się wyzwaniem dla polskiej tożsamości, nie można nie odnieść do problemów, z którymi borykamy się obecnie. „Naturalnie wydarzenia obecne pomieszczone są nie tylko w innym kontekście historycznym – mówi w rozmowie prof. Andrzej Nowak – ale i cywilizacyjnym, jednak można powiedzieć, że każda chwila historii, która toczy się teraz, której jesteśmy uczestnikami, oświetla na nowo wydarzenia z przeszłości”.

Drugi tom „Dziejów Polski” fascynuje nie tylko czytelników mniej lub bardziej obytych z historią. Z podziwem do tej publikacji odnoszą się też m.in. politycy i politolodzy, którzy znajdują w niej inspirację dla własnych rozważań i przemyśleń. Przytoczmy w tym miejscu dla przykładu słowa prof. Krzysztofa Szczerskiego, które padły na deskach Teatru Słowackiego w Krakowie z okazji inauguracji nowej polityki historycznej: „Drugi tom «Dziejów Polski» prof. Nowaka kończy się wielkim zwrotem Polski ku wschodowi, co jest konsekwencją pewnego znaczącego geopolitycznego wyboru ówczesnego polskiego przywództwa. Konsekwencją na całe wieki. Bez tego wyboru nie dałoby się zrozumieć współczesnej Europy, a także dzisiejszej polityki toczącej się w kręgu Europy Środkowo-Wschodniej. Wcześniej takim wyborem było zakorzenienie Polski w łacińskim chrześcijaństwie”.

Rok 1340 stanowi w naszych dziejach cezurę szczególną, wyznacza bowiem początek narodzin polskiego mocarstwa, które przetrwa kilka wieków. O okresie dalszym, do 1492 r., będzie mówił III tom „Dziejów Polski”, którego wydanie przewidziane jest na jesień br. Jakże znamienny jest podtytuł tego tomu: „Pod znakiem zwycięskiego orła”. Czekamy z niecierpliwością! I parafrazując Stanisława Wyspiańskiego, pytamy: „Co tam, Panie Profesorze, nowego w dziejach? Polacy trzymają się mocno?”.

Prof. Andrzej Nowak, „Dzieje Polski, tom 2., 1202 – 1340. Od rozbicia do nowej Polski”, wyd. Biały Kruk, s. 384, 19,5x24 cm, oprawa: twarda, lakierowana, tłoczenia, złocenia.

* * *

Jeżeli jesteś Czytelnikiem „Niedzieli”,
to zachęcamy do zamówienia „Dziejów Polski” bezpośrednio w Białym Kruku: 1 egz. wspaniałego dzieła „Dzieje Polski, tom 2., 1202-1340. Od rozbicia do nowej Polski” kosztuje 79 zł. Zamawiając natomiast 2 lub więcej egz. albo po jednym egz. tomu 1. i tomu 2., zapłacimy 69 zł za tom i dodatkowo koszty przesyłki (12 zł) poniesie wydawnictwo. Zachęcamy też do nabycia książek w Pakiecie Patriotycznym: „Dzieje Polski, tom 2.” + „Dialogi o naprawie Rzeczypospolitej” prof. Krzysztofa Szczerskiego i Leszka Sosnowskiego można nabyć za 120 zł (przesyłka gratis!). Wystarczy zadzwonić (oprócz niedziel) i zamówić pod numerami: (12) 254-56-02, (12) 260-32-90, (12) 260-32-40, (12) 254-56-26, (12) 254-56-19. Można też wysłać fax: (12) 254-56-00 lub e-mail: marketing@bialykruk.pl .