ZT: Co było inspiracją do napisania książki o takiej tematyce?

Wiesława Konopelska: Szczególną okolicznością do podjęcia pracy nad książką była obchodzona w ubiegłym roku 75. rocznica likwidacji getta w Czeladzi i Będzinie i przyjazd do Czeladzi 230-osobowej grupy Żydów Zagłębia Dąbrowskiego z całego świata. Dlatego nie mogło w książce zabraknąć tego jakże ważnego wydarzenia. Te uroczystości na czeladzkim cmentarzu żydowskim zbiegły się z obchodzoną w Tel Awiwie 30. rocznicą otwarcia w Modi’in Memoriału Pamięci Żydów Zagłębiowskich – dzieła życia Abrahama Greena i wielu członków Światowego Związku Żydów Zagłębia Dąbrowskiego.

Jak dobrze rozumiem, celem napisania książki było pokazanie nie tylko przeszłości wielokulturowego miasta, jakim do II wojny światowej była Czeladź, ale również działań podejmowanych przez Muzeum Saturn dla zachowania pamięci o społeczności żydowskiej?

Temu zagadnieniu poświęcony został rozdział pt. Judaica pod opieką Muzeum Saturn. Świadectwa i ślady. Muzeum Saturn w Czeladzi za jedno z najważniejszych swoich zadań uważa opiekę nad cmentarzem żydowskim – jednym z najlepiej zachowanych w całym kraju. To w tym miejscu, przed kilku laty powstała kwatera poświęcona pamięci ofiar spalenia będzińskiej synagogi w 1939 r. Nie mogłam nie opisać projektów wystawowych, wędrówek z przewodnikiem oraz z audioprzewodnikiem po ostatnich śladach obecności Żydów w mieście, licznie organizowanych imprez artystycznych – jak m.in. Festiwal z Kulturą Żydowską „Szalom na Rynku”, odwiedziny „Muzeum na kółkach” przygotowanego przez Muzeum historii Żydów Polskich POLIN – oraz spotkań autorskich.

Jak rozumieć zaproponowany tytuł Zachor znaczy pamiętaj?

Kiedy w 2012 r. zwiedzałam niezwykłe miejsce, jakim jest Memoriał Zagłębia w Modi’in pod Jerozolimą, zagadnęłam obecnego ze mną Abrahama Greena: – Co znaczą te wielkie, hebrajskie litery? – A, to „zachor”, po polsku „pamiętaj” – odparł i zamilkł. Po chwili wziął mnie za rękę i poprowadził pod sporych rozmiarów czarne tablice z wypisanymi nazwiskami tych, którzy zginęli w zagłębiowskich gettach i hitlerowskim Auschwitz: z każdego miasta po co najmniej setce nazwisk, a pośrodku w niewielkiej gablocie pod szkłem kawałek nadpalonej Tory, która płonęła razem z będzińską synagogą. Wskazał też znajdujący się nieopodal ogród pamięci, czyli kilkanaście macew dedykowanych zagłębiowskim miastom i miasteczkom, z których pochodzili zagłębiowscy Żydzi.

Czym jest pamięć w judaizmie?

Jak pisał niegdyś Stanisław Krajewski: „Pamiętaj, zachor, to jedna z najczęściej spotykanych inwokacji żydowskiej religii”. Pamięć w judaizmie to nie pamiętanie własnych przeżyć, konkretnych wydarzeń z czyjegoś życia, ale to pamięć wspólna, wspólnotowa, grupowa. Nie jest ona dodatkiem do funkcjonowania grupy, do poczucia wspólnoty, ale ma być jej fundamentem; nawet więcej: tę wspólnotę ma tworzyć.

W publikacji podzielonej na bogate w treść rozdziały umieszczono także wiersze autorów związanych z Czeladzią i Będzinem. Czyją poezję odnajdziemy w książce?

Dla wzmocnienia przekazu książki, a także uczynienia jej zawartości bardziej refleksyjną, zamieszczone zostały wiersze Henryka Rozmaryna Tam, w sierocińcu, który przeżył czeladzkie i będzińskie getto oraz 8 września 1939 autorstwa Władysława Śliwonia – poety urodzonego w Będzinie. Wydawnictwo pełne jest także niepublikowanych dotąd fotografii, które dzięki wydawcy książki – Muzeum Saturn – stanowią próbę uchronienia przed zapomnieniem przedwojennej historii. Zachęcam wszystkich do lektury!

Wiesława Konopelska – redaktor naczelna miesięcznika samorządowego „Echo Czeladzi”. Absolwentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Śląskim i Państwowej Szkoły Muzycznej I i II st. im. M. Karłowicza w Katowicach. Zajmuje się publicystyką kulturalną, szczególnie w zakresie sztuk wizualnych, muzyki poważnej i regionalizmu. Stale współpracuje z miesięcznikiem społeczno-kulturalnym „Śląsk”. Autorka i redaktorka licznych publikacji towarzyszących wydarzeniom artystycznym i kulturalnym. Jest honorowym członkiem Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi. W 2008 r. ukazała się jej książka pt. Szalom. Pamięci czeladzkich Żydów wydana przez Urząd Miasta Czeladź. Uhonorowana przez ministra kultury odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej. Laureatka m.in. Nagrody Burmistrza Miasta Czeladź „Pierścień Saturna” oraz Złotej Odznaki Zasłużony dla Województwa Śląskiego.