Reklama

Niedziela Podlaska

Muzealne skarby

Monstrancja przeciętnemu katolikowi powinna kojarzyć się z adoracją Najświętszego Sakramentu. Ten liturgiczny przedmiot może też zawierać w sobie dodatkowe przesłanie, czego przykładem są zabytkowe monstrancje, prezentowane w Muzeum Diecezjalnym w Drohiczynie.

Niedziela podlaska 46/2022, str. IV

[ TEMATY ]

Muzeum Diecezjalne w Drohiczynie

Ks. Zenon Czumaj

Ekspozycja monstrancji w Muzeum Diecezjalnym w Drohiczynie

Ekspozycja monstrancji w Muzeum Diecezjalnym w Drohiczynie

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

W jednej z sal drohiczyńskiego muzeum, noszącej nazwę „Skarbiec”, znaczącą część przebudowanej kilka miesięcy temu ekspozycji stanowią zabytkowe monstrancje. Są one przede wszystkim świadectwem pobożności eucharystycznej minionych pokoleń, ale przez sposób wykonania czy swą historię stanowią także symbol miłości do najbliższych i do ziemskiej ojczyzny.

Katecheza i lekcja historii sztuki

Od XIV wieku charakterystycznym dla Kościoła łacińskiego jest zwyczaj adorowania Ciała Chrystusa, obecnego w konsekrowanej hostii. Aby była ona jak najlepiej widoczna dla trwających na modlitwie, szukano różnych rozwiązań praktycznych, czego efektem były najpierw gotyckie ostensoria wieżowe, rozpowszechnione w XV wieku. Następne stulecie było świadkiem przeobrażeń i powstania różnych typów tzw. monstrancji (od łacińskiego słowa monstrare – pokazywać).

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W pierwszej połowie XVI wieku cylindryczne ostensoria nabrały kształtu płaskiej gotyckiej nastawy ołtarzowej (retabulum), z glorią zwieńczoną wieżyczkami, stąd określa się je jako monstrancje retabulowe lub wieżyczkowe. Na ziemiach polskich powrócono do tej formy w XVII wieku, a ponieważ był to już przełom innych epok (renesansu i baroku), powstałe wtedy monstrancje to tzw. postgotyk.

Do nich należy najstarsza monstrancja w muzeum w Drohiczynie, wykonana ok. 1630 r. Dzieło ma kształt gotyckiego tryptyku. Zachowały się oryginalne figurki: po bokach św. Jakuba Apostoła i św. Stanisława ze Szczepanowa, wyżej Maryi z Dzieciątkiem, a w zwieńczeniu Ukrzyżowanie. Powstała w Małopolsce, być może w Krakowie, z którym był związany sponsor jej późniejszej renowacji – ks. Wojciech Łańcucki, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na przełomie XVIII i XIX wieku trafiła do Niemiec. Potem znalazła się we Francji, skąd już w XX wieku powróciła do Polski. Ofiarowana bp. Antoniemu Dydyczowi trafiła do muzeum diecezjalnego.

W dobie renesansu szklany klosz ze średniowiecznych ostensoriów wieżowych zastąpiono kolumienkami, przykrytymi kopułą. Tak powstały monstrancje baldachimowe, gdzie kolisty melchizedek (czyli uchwyt, w którym umieszcza się hostię) stanowi jednocześnie reservaculum. Ten typ w Polsce jest praktycznie niespotykany, natomiast dzięki św. Karolowi Boromeuszowi stał się właściwym dla liturgii w rycie ambrozjańskim w Mediolanie. Święty polecił, aby kopułkę wieńczyła figurka Chrystusa Zmartwychwstałego. Taką właśnie barokową monstrancję (dar ks. Tadeusza Syczewskiego) można zobaczyć w naszym muzeum.

Reklama

Szczególną wymowę teologiczną mają monstrancje promieniste. Pomysłodawcą był słynny artysta Rafael. Kształt tarczy słonecznej ma przypominać, że Chrystus jest Słońcem – prawdziwą Światłością, oświecającą świat. Ten typ zaczął zyskiwać popularność dopiero w od połowy XVII wieku. Początkowo promienie były zazwyczaj iglaste; później szablaste, często tak zagęszczone, że tworzyły tarczę. Całość stawała się coraz większa i ozdobniejsza. Pojawiły się też różne warianty: promienisto-krzyżowe, promienisto-gwiaździste czy np. z glorią owalną. Od połowy XIX wieku zauważa się coraz większą różnorodność kształtu i symboliki monstrancji, jednak do dziś najbardziej kojarzy się ją z typem promienistym. Do tej grupy – w różnych wariantach – należy aż osiemnaście monstrancji w drohiczyńskim muzeum.

Pamiątki wydarzeń rodzinnych

Największa z eksponowanych monstrancji trafiła na Podlasie jako dar ślubny. Regencyjne dzieło niemieckiego złotnika Scheya z Drezna powstało w 1735 r. Czas powstania i herby na tkaninie obiciowej wewnątrz specjalnie zrobionego na nią futerału wskazują, że pierwotnie upamiętniała małżeństwo fundatora Jana Kajetana Jabłonowskiego z Teresą z Wielhorskich. Gdy po jej śmierci Jabłonowski ożenił się w 1750 r. z dziedziczką Siemiatycz – księżną Anną z Sapiehów, przekazał monstrancję do miejscowego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jako dar ślubny.

Reklama

Z kolei klasycystyczna monstrancja z 1833 r., pochodząca z Kiwatycz na Polesiu (obecnie Białoruś), a wykonana w Wiedniu, upamiętnia tragiczne wydarzenie. Ufundowali ją małżonkowie Kalikst i Julia z Orzeszków Mierzejewscy, aby uczcić i polecić modlitwom adorujących Chrystusa ich tragicznie zmarłego syna Juliana, który jako dziecko spadł z konia i wskutek obrażeń wkrótce zakończył życie.

Podobne okoliczności towarzyszyły powstaniu jednej z dwóch monstrancji w tym muzeum, zdobionych radziwiłłowskim herbem „Trąby”. Wykonana w stylu neobarokowym w 1903 r. przez warszawską firmę Łopieńskich. Zrobiono ją ze srebrnych wieńców żałobnych, złożonych na grobie piętnastoletniego Michała Kazimierza. Glorię zdobią wizerunki patronów zmarłego (św. Michał Archanioł i św. Kazimierz Królewicz). Na stopie tej monstrancji umieszczono inskrypcje po łacinie, w których dzieło niejako samo „opowiada” o sobie: „Uczyniono mnie z wieńców srebrnych, złożonych na grobie Michała Kazimierza Księcia Radziwiłła przez przyjaciół i kolegów z klasy w 64. Liceum Petersburskim. Urodził się na Patmos 9/21 I 1888. Zmarł w Petersburgu 16 II/1 III 1903. Polecił mnie zrobić ojciec zmarłego Adam Karol Wilhelm Książę Radziwiłł na chwałę Boga Wszechmogącego”.

Świadectwa dziejów narodowych

Wiele z eksponowanych w Drohiczynie monstrancji pochodzi z dawnych Kresów. Ocalili je Polacy wysiedlani stamtąd po 1945 r. W ten sposób historia tych przedmiotów splotła się z historią narodu. Pod tym względem szczególnie wymowna jest najmłodsza i najskromniejsza monstrancja, tzw. obozowa. Po upadku Powstania Warszawskiego część walczących trafiła w kwietniu 1945 r. – przez różne obozy – do stalagu w Bad Schwartau pod Lubeką. Wg przekazu ks. Wincentego Marczuka, kapelana zgrupowania „Żyrafa” z Żoliborza, w niewoli uwięzieni powstańcy wykonali monstrancję. Zdarzało się to nawet w Dachau i Auschwitz, ale o wyjątkowości właśnie tego dzieła stanowi użyty materiał: blacha i szkło z wraku angielskiego samolotu, który po zestrzeleniu przez Niemców spadł na teren obozu oraz puszki po konserwach. Mimo prostoty z dzieła emanuje dostojeństwo. Dolna część ma kształt buławy hetmańskiej z głowicą, zdobioną piastowskimi orłami w koronie.

W maju 1945 r. żołnierze brytyjscy oswobodzili jeńców. Ksiądz Marczuk wrócił na rodzinne Podlasie z niezwykłą pamiątką, która – jak mówił – służyła do „konspiracyjnej” adoracji Najświętszego Sakramentu. Zdaje się to potwierdzać jej konstrukcja, umożliwiająca szybkie rozłożenie na dwie części. Są też opinie, że powstała już po wyzwoleniu obozu jako wotum dziękczynne. Niezależnie od tego, która wersja jest właściwa, monstrancja ta jest szczególnym świadectwem umiejętności i odwagi powstańców oraz ich wiary w Boga i miłości do Ojczyzny.

2022-11-07 17:33

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Skrywa prawdziwe skarby

Niedziela podlaska 32/2022, str. IV-V

[ TEMATY ]

Muzeum Diecezjalne w Drohiczynie

Ks. Wojciech Łuszczyński/Niedziela

Wota pochodzą ze świątyń katolickich na Polesiu, zniszczonych po 1945 r. przez Sowietów

Wota pochodzą ze świątyń katolickich na Polesiu, zniszczonych po 1945 r. przez Sowietów

Dawniej w kościołach znajdowało się specjalne pomieszczenie, najczęściej blisko zakrystii, które nie posiadało drzwi zewnętrznych. To był skarbiec. Jakie unikaty, pochodzące z tego miejsca, zobaczymy w naszym diecezjalnym muzeum?

W skarbcu przechowywało się najcenniejsze rzeczy – głównie z metali szlachetnych – które służyły do sprawowania kultu eucharystycznego. Od wspomnienia św. Antoniego – 13 czerwca 2022 r. – zwiedzający Muzeum Diecezjalne w Drohiczynie mogą oglądać odnowioną ekspozycję, zawierającą najcenniejsze eksponaty. Podczas zwiedzania muzeum można zobaczyć kielichy, pateny, monstrancje, ampułki oraz pastorał Piusa XII. W rogu pomieszczania znajduje się zabytkowy mebel zwany Lawaterzem – oryginalny z połowy XIX wieku ze Strabli. Jest to umywalnia w formie narożnej szafki, służąca kapłanowi do obmycia i wytarcia rąk przed wyjściem do ołtarza i rozpoczęciem sprawowania liturgii.

CZYTAJ DALEJ

Dziś Wielki Piątek - patrzymy na krzyż

[ TEMATY ]

Wielki Piątek

Karol Porwich/Niedziela

Wielki Piątek jest dramatycznym dniem sądu, męki i śmierci Chrystusa. Jest to dzień, kiedy nie jest sprawowana Msza św. W kościołach odprawiana jest natomiast Liturgia Męki Pańskiej, a na ulicach wielu miast sprawowana jest publicznie Droga Krzyżowa. Jest to dzień postu ścisłego.

Piątek jest w zasadzie pierwszym dniem Triduum Paschalnego. Dni najważniejszych Świąt Kościoła są bowiem liczone zgodnie z tradycją żydowską, od zachodu słońca.

CZYTAJ DALEJ

Za mały mój rozum na tę Tajemnicę, milknę, by kontemplować

2024-03-29 06:20

[ TEMATY ]

Wielki Piątek

rozważanie

Adobe. Stock

W czasie Wielkiego Postu warto zatroszczyć się o szczególny czas z Panem Bogiem. Rozważania, które proponujemy na ten okres pomogą Ci znaleźć chwilę na refleksję w codziennym zabieganiu. To doskonała inspiracja i pomoc w przeżywaniu szczególnego czasu przechodzenia razem z Chrystusem ze śmierci do życia.

Dzisiaj nie ma Mszy św. w kościele, ale adorując krzyż, rozważamy miłość Boga posuniętą do ofiary Bożego Syna. Izajasz opisuje Jego cierpienie i nagrodę za podjęcie go (Iz 52, 13 – 53, 12). To cierpienie, poczynając od krwi ogrodu Oliwnego do śmierci na krzyżu, miało swoich świadków, choć żaden z nich nie miał pojęcia, że w tym momencie dzieją się rzeczy większe niż to, co widzą. „Podobnie, jak wielu patrzyło na niego ze zgrozą – tak zniekształcony, niepodobny do człowieka był jego wygląd i jego postać niepodobna do ludzi – tak też wprawi w zdumienie wiele narodów. Królowie zamkną przed nim swoje usta, bo ujrzą coś, o czym im nie mówiono, i zrozumieją coś, o czym nigdy nie słyszeli” (Iz 52, 14n). Krew Jezusa płynie jeszcze po Jego śmierci – z przebitego boku wylewa się zdrój miłosierdzia na cały świat. Za mały mój rozum na tę Tajemnicę, milknę, by kontemplować.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję