Inicjatywa Trójmorza powstała jako nieformalne forum, którego celem miało być zintensyfikowanie współpracy w obszarach transportu, biznesu, komunikacji cyfrowej oraz energii. Inicjatywa miała być realizacją wizji Europy realnie zdolnej do samodzielnego funkcjonowania i rozwoju, bez uzależnienia gospodarczego i politycznego od Rosji.

Jednym z głównym projektów realizowanych w ramach Inicjatywy Trójmorza jest budowa trasy ekspresowej Via Carpatia, łączącej dwa ważne porty: Kłajpedę na Litwie z Salonikami w Grecji. Rozwój sieci transportowych w Europie w układzie północ-południe ma w swoim założeniu wzmocnić gospodarczy rozwój tej części Europy Środkowo-Wschodniej, a także przyczynić się do wzrostu jej bezpieczeństwa. Inicjatywa Trójmorza ulega nieustannemu rozwojowi, czego efektem są decyzje podjęte na ostatnim szczycie Trójmorza (wrzesień 2023 r.), podczas którego Grecja została przyjęta jako państwo Unii Europejskiej na pełnych prawach członkowskich, zaś Ukraina i Mołdawia jako partnerzy stowarzyszeni. Powyższe decyzje pokazują, jak dużą rolę w obliczu aktualnej sytuacji geopolitycznej w Europie odgrywa Inicjatywa Trójmorza, która staje się wiodącym obszarem wsparcia gospodarczego i logistycznego dla całej Europy i świata w obliczu zbrodniczych działań Rosji (m.in.) blokującej tranzyt produktów zbożowych z Ukrainy). Ponadto Inicjatywa Trójmorza to ogromna szansa na odbudowę kryzysu tożsamościowego Europy. Wspólne dziedzictwo historyczne, religijne i społeczne państw Inicjatywy stanowi przeciwwagę dla Europy Zachodniej, zagubionej w kryzysie migracyjnym, poddającej się laicyzacji i współczesnym trendom ideologicznym.
Europie, która nie jest w stanie, poprzez instytucje europejskie, wypracować wspólnych, integralnych mechanizmów pozwalających na zrównoważony rozwój wszystkich państw, a nie tylko wybranych. Szansą Trójmorza na dostarczenie Europie nowego „oddechu tożsamościowego” jest wspólne kształcenie przyszłych pokoleń.
Bez wątpienia proces edukacji musi obejmować kilka poziomów – studia wyższe, jak również kształcenie ustawiczne osób pracujących w podmiotach administracji publicznej poszczególnych państw Trójmorza. Dzięki takim działaniom już za kilka lat będziemy jako cały obszar Inicjatywy Trójmorza będziemy tworzyli społeczeństwa, które będą rozumiały istotę i wagę wspólnego sąsiedztwa.
Przeprowadzane w ostatnim okresie badania naukowe w sposób jednoznaczny wskazały na konieczność „prowadzenia” działań w zakresie zintensyfikowania współpracy akademickiej i realizacji wspólnego procesu kształcenia. Z przeprowadzonych badań międzynarodowych wynika, że ponad 90% respondentów (pracowników uczelni wyższych i administracji publicznej) jest za stworzeniem narzędzia w postaci Sieci Uniwersytetów Trójmorza.
Za najbardziej efektywne działania dla Sieci uznane zostały z jednej strony – mobilność akademicka i wspólne projekty, z drugiej zaś kursy i szkolenia dla pracowników administracji publicznej włącznie z międzynarodowymi stażami.
W opinii respondentów wspólne kształcenie kadr administracji publicznej powinno opierać się na następujących obszarach: rozwój przedsiębiorczości, kwestie ekologiczne oraz nowoczesne technologie komunikacyjne. Wskazać należy, że wymiernym efektem przeprowadzonych badań stała się umowa międzynarodowa dotycząca powołania przez Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Sieci Uniwersytetów Trójmorza, która została podpisana 16 V 2023 r. podczas III edycji Samorządowego Kongresu Trójmorza w Lublinie.
Przyszłość Europy Środkowo-Wschodniej w dużej mierze uzależniona jest od powodzenia rozwoju Inicjatywy Trójmorza, która do pełni sukcesu, poza działaniami o charakterze infrastrukturalnym i gospodarczym, potrzebuje soft power w postaci intensywnego procesu kształcenia, dzięki któremu Trójmorze może zatrzymać kryzys tożsamościowy Europy.