Intensywny rozwój organizacji strażackich na ziemiach polskich datuje się od lat sześćdziesiątych XIX wieku. Gdy po latach zastanawiamy się nad fenomenem zjednoczenia ruchu strażackiego w jeden ogólnopolski związek, to musimy przyznać, że nasi przodkowie mieli mocno rozwinięty instynkt państwowy, a ponadto doskonale zdawali sobie sprawę z tego, iż strażacy zorganizowani w jednej organizacji będą skuteczniejsi w działaniach. „Niszczycielem są pożary!” - pisał współtwórca ogólnopolskiego związku strażackiego, „walka z tą rozpasaną klęską społeczną musi być tak nieubłaganą, twardą, a konsekwentną, jak i wróg sam, którego pokonać należy”. Marszałek Piłsudski stwierdził, że straże pożarne powinny w dalszym ciągu rozwijać swe cnoty obowiązku obywatelskiego ku pożytkowi kraju i społeczeństwa. Mówiąc o fenomenie ich rozwoju w niepodległej Polsce - stwierdził: „Jeżeli strażactwo polskie, pomimo ciężkich warunków doby wojennej, dosięgło u nas w ostatnich latach tak szybkiego rozwoju, przypisać to należy między innymi rysowi naszego charakteru narodowego traktowania sprawy z zapałem tudzież z bezinteresownością, wynikającą z poczucia obowiązku obywatelskiego. Utworzenie władzy naczelnej (...) ugruntuje kierunek rozwojowy strażactwa naszego i przyczyni się do jego w przyszłości rozkwitu”.

Nie tylko pożary

Rola, jaką odgrywały organizacje strażackie, wynikała nie tylko stąd, że walczyły z niszczącą kraj plagą pożarów, ale również stąd, iż spełniały wielorakie funkcje w życiu społeczeństwa, wykraczające daleko poza cele, do pełnienia których były powołane. Ochotnicze straże pożarne powstawały i rozwijały się nierównomiernie. Wynikało to z odmiennych warunków politycznych, w jakich żyło społeczeństwo polskie w trzech zaborach, chociaż potrzeby w zakresie utrzymania obrony przed pożarami były takie same w Galicji, jak i w Królestwie Polskim czy zaborze pruskim. We wszystkich województwach i powiatach zorganizowano oddziały Związku Straży Pożarnych RP, zatrudniające wykwalifikowanych instruktorów pożarnictwa. Przed II wojną światową Związek zrzeszał około pół miliona osób. Oddziały ochotniczych straży pożarnych organizowano w szkołach, przy drużynach harcerskich, powstawały także drużyny samarytańskie rekrutujące młodzież żeńską. Nastąpił znaczny rozwój straży przemysłowych, kolejowych i wojskowych. Bardzo wyraźne zmiany nastąpiły w zakresie wyposażenia straży w sprzęt. Rozwinęła się technika przeciwpożarowa. Jednocześnie straże pożarne w dalszym ciągu odgrywały wiodącą rolę w życiu społeczno-kulturalnym małych miast i wsi. Remizy i strażnice były często jedynymi ośrodkami działalności społeczno--kulturalnej w środowisku. W okresie II wojny światowej strażacy zapisali nowe i piękne karty w swej historii. Po wyzwoleniu kraju spod okupacji niemieckiej ochotnicze straże pożarne należały do tych organizacji, które natychmiast przystąpiły do odbudowy zniszczonego kraju. Odbudowywano też struktury ochrony przeciwpożarowej. Reaktywowały swą działalność stare i powstawały nowe OSP, zarządy rejonowe, powiatowe i wojewódzkie. 30 listopada 1945 r. wznowił swą działalność Związek Straży Pożarnych RP. W latach stalinizmu coraz bardziej ograniczano jednak działalność ochotniczego strażactwa, aż wreszcie 24 października 1949 r. zlikwidowano Związek Straży Pożarnych RP. W tym czasie organizacja liczyła 14 tysięcy OSP i ponad 350 tysięcy członków. Powołana na jej miejsce Komenda Główna Straży Pożarnych podporządkowana została czynnikom administracyjnym i partyjnym. W organizacji nie było miejsca na działalność społeczną, na odwoływanie się do tradycji i sięganie do sprawdzonych wzorców. Dopiero po przemianach październikowych przystąpiono do odnowy Związku. Zamknięciem tego procesu było powołanie 28 grudnia 1956 r. Związku Ochotniczych Straży Pożarnych. Mimo niewątpliwych osiągnięć, przez cały okres tzw. realnego socjalizmu nie ustawały próby podporządkowania Związku władzom administracyjnym i partyjnym. Po roku 1989 nastąpiło wyraźne ożywienie w szeregach ochotniczego strażactwa. Organizacja znów stała się wielkim ruchem społecznym, rozwija się, ale także boryka z wieloma trudnościami, które dotyczą głównie materialnych podstaw jej działalności. Fenomenem ruchu strażackiego był duży udział chłopców i dziewcząt.

Społecznie i kulturalnie

OSP to ogromny ruch społeczno--kulturalny. Wrósł on w środowisko wiejskie. Przetrwał najtrudniejsze okresy w dziejach narodu polskiego, okupację hitlerowską, okres prześladowań stalinowskich i ograniczania związkowej działalności. Od 1992 r. przyjęto nową nazwę: Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym nawiązano do chlubnych tradycji całego ruchu strażackiego z przeszłości. Ruchu szczególnego, w którym działają przedstawiciele różnych opcji politycznych. Wszystkich łączy troska o obronę wspólnego dobra przed żywiołem. Dużą wagę w działalności OSP przykłada się do tradycji. Nie znamy innej takiej organizacji, która dokumentowałaby skrupulatnie swą działalność, prowadziła kroniki, izby tradycji, a nawet muzea. Wiele OSP ma swe monografie opracowane najczęściej przez historyków-amatorów. Należy mieć nadzieję, że dziejami OSP w większym niż dotąd stopniu zainteresują się historycy profesjonaliści. Dzieje ochotniczych straży pożarnych stanowią wdzięczne pole do prowadzenia badań naukowych. Podstawowym obowiązkiem statutowym straży pożarnych była walka z żywiołem. Jednocześnie spełniały one w swych środowiskach wiele innych ważnych i pożytecznych funkcji. Organizowały amatorskie zespoły teatralne, chóry i orkiestry, urządzały obchody rocznic narodowych. W okresie zaborów straże kultywowały język i obyczaje polskie, kształtowały świadomość polityczną i narodową społeczeństwa. Straż była dobrą szkołą życia społecznego, z którego wyrastali późniejsi działacze spółdzielczy, oświatowi, a nierzadko i politycy.

Na podstawie: www.strazak.org.pl