Katarzyna Jaskólska: - Wrócił Ksiądz Biskup z podróży po Paragwaju i Argentynie, gdzie odwiedził posługujących tam księży z naszej diecezji.

Bp Paweł Socha: - Odwiedzałem naszych księży, którzy pracują w Argentynie w departamencie Missiones. Są to: ks. Paweł Ptak i ks. Mirosław Żadziłko. Dotychczas pracowali razem na jednej parafii Cerro Azul w diecezji Posadas. Parafia ta liczy ponad 6 tys. wiernych i oprócz kościoła parafialnego trzeba obsłużyć 18 kaplic. Od lutego ks. Mirosław Żadziłko będzie pracował w parafii San Pipo, która ma więcej parafian, ale tylko 12 kaplic. Mieszkałem u księży michaelitów, na przedmieściach Assuncion (stolica Paragwaju), w seminarium, które prowadzą. Prowadzą też parafię, która liczy ponad 120 tys. osób. To duża parafia; mają na swoim terenie kościół parafialny i 40 kaplic. Dysponują bogatym zapleczem duszpasterskim, m.in. domem, w którym odbywają się rekolekcje dla młodzieży.
W Encarnación natomiast mieszkałem u księży werbistów, a korzystałem z przewodnictwa polskich księży oblatów, którzy prowadzą parafię wraz z sanktuarium Itacua, nad rzeką Parana. W Argentynie odwiedziłem też księży franciszkanów bernardynów, którzy pracują w Libertad, blisko wodospadów Iguaçu. W tamtejszych ośrodkach mieszka dużo Polaków, z którymi mieliśmy możność spotkania się.

- Skąd się tam wzięli?

- To potomkowie emigracji z 1936 r. Nie mówią już po polsku. Przed wojną rząd polski wykupił wiele tysięcy hektarów od rządu argentyńskiego i paragwajskiego i zachęcał Polaków, którzy mieli małe gospodarstwa, żeby tam wyjeżdżali. Kiedy Polacy przyjechali statkami z Europy, po dokonaniu odprawy w Buenos Aires przewieziono ich rzeką Parana i wysadzano wzdłuż rzeki w buszu, przydzielając każdej rodzinie od 300 do 500 ha buszu. Musieli zaczynać od budowy szałasów, karczowania drzew i siania na wykarczowanych polach. Jak mówiła wnuczka takiej osadniczki, Marta Sawicka w mieście Wanda, założonym przez Polaków, jej dziadkowie i rodzice musieli najpierw busz wypalać, wycinać, dopiero potem mogli zakładać gospodarstwa. Ich pierwszą troską po przyjeździe było wybudowanie domu i kaplicy w wiosce, żeby było gdzie się modlić. Mówili, że dzięki wierze Opatrzność uchroniła ich od nieszczęść i różnych nieszczęść: jadowitych węży, drapieżnych zwierząt, wypadków przy pracy itp.
Po zagospodarowaniu się, Polacy prowadzili bardzo wzorową gospodarkę, siali pszenicę, kukurydzę, maniok. Argentyńczycy i Paragwajczycy patrzyli na ich owoce pracy z zazdrością. Mówili o nich, że są bardzo pracowici i twórczy w dziedzinie rolnictwa.
W Buenos Aires mieszkałem w misji polskiej, którą prowadzą ojcowie franciszkanie bernardyni. Założyli ją zaraz po wojnie. Dużą rolę odegrał wtedy ks. Maciaszek, który był wywieziony na Syberię, a potem szedł z wojskiem Andersa i po wojnie przyjechał do Argentyny. Ta miejscowość na przedmieściach Buenos Aires nazywa się Martin Coronado, ale ze względu na pamięć o tym księdzu mówi się na nią Maciaszkowo.
W ogóle było dużo okazji do spotkań z polskimi księżmi, bo w samej Argentynie pracuje ich ok. 100.

- Jak wygląda praca duszpasterska mieszkających tam księży?

- W kościele parafialnym jest jedna Msza św. w niedzielę i dwie albo trzy w kościołach filialnych. Księża tak układają pracę, że w kościele filialnym jest jedna Msza św. w miesiącu, a czasami raz na dwa miesiące. Wierni dosyć słabo uczęszczają na niedzielne Msze św. Skąd bierze się taka swoista mentalność tamtejszych ludzi? Najpierw stąd, że nie mają możliwości uczestniczenia regularnie we Mszy św. Mają natomiast taką podświadomość religijną, żeby przynajmniej raz w roku być w sanktuarium. Gdy nie wypełnią tego obowiązku w ciągu roku, to niektórzy nawet się spowiadają z tego. Mają potrzebę znalezienia się na większym zgromadzeniu. A do sanktuariów przybywają wielotysięczne rzesze wiernych
W Ameryce Południowej ludzie są bardzo pobożni. To znaczy - mają swoje tradycje, zwyczaje, sposób obchodzenia świąt. Mają między innymi taki zwyczaj, że po każdej Mszy św. musi być tzw. asado. To pieczona na wolnym ogniu wołowina. Jako napój służą różnego rodzaju soki lub piwo, a szczególnie Yerba Mate. Stąd przy każdym kościele jest specjalne zadaszenie, gdzie odbywają się te spotkania.

- Jaka jest sytuacja Kościoła katolickiego w Paragwaju i Argentynie?

- Jest różnica między tymi krajami. Wynika to z poziomu życia. Paragwaj jest biednym krajem. Funkcjonuje tu nacjonalizm. Paragwajczycy musieli się bronić przed wchłonięciem ich przez Brazylię i przez Argentynę. I dlatego mają wielkie poczucie patriotyzmu. W Paragwaju nie ma żadnego biskupa obcokrajowca. Biskupem musi być Paragwajczyk. W Argentynie czy Boliwii jest pod tym względem większa swoboda.
Jeśli chodzi o poziom życia religijnego, to wierni nie są przyzwyczajeni do tak intensywnego duszpasterstwa jak u nas. Polacy mają możliwość uczestniczenia w każdą niedzielę we Mszy św., bo jest u nas dużo kościołów i wielu księży. Inaczej to wygląda w Ameryce Południowej. Nic dziwnego, że brak u nich pobożności kontemplacyjnej. Mają za to taką pobożność, jakiej my nie posiadamy. Wyraża się ona w taki sposób, że jeśli ktoś z nich ma w domu figurkę Dzieciątka Jezus, Matki Bożej czy świętego, to traktuje ją jakby miał samego Pana Jezusa lub świętego w domu. W figurce uobecnia mu się Bóg albo święty patron. I kiedy ksiądz takiego człowieka pyta, dlaczego nie był na Pasterce w Boże Narodzenie, to czasem odpowiada: Jak ja mogę opuścić Pana Jezuska, którego mam w żłóbku w moim domu i iść do kościoła? Podobnie traktują figurę Pana Jezusa podczas Drogi Krzyżowej. Nie można dotykać figury Jezusa gołymi rękami, ale przez białą chustę i robią to mężczyźni. Dla nich to nie tylko figura, ale obecność Jezusa. Szczególnie tubylcy Guarani widzą Boga w tym zewnętrznym wyrazie. I to w sposób namacalny. Dlatego starają się dotknąć figurki, przekazać pocałunek, wpatrują się w nią. Nic dziwnego, że sanktuaria są tam bardzo cenione.

- Czy oprócz duszpasterstwa księża pełnią tam jakieś inne funkcje?

- Księża uczestniczą również w tamtejszym życiu społecznym, zwłaszcza w dziedzinie caritas. Należy jednak podkreślić bardzo duży udział i zaangażowanie osób świeckich w życiu parafii. Ponieważ brakuje księży, żeby obsłużyć wszystkie kościoły, więc każdy kościół posiada radę parafialną, radę ekonomiczną, która załatwia sprawy remontowe, oczywiście pod kierunkiem księdza. Niemal przy każdym kościele są wierni odpowiedzialni za śpiew, przygotowanie liturgii, komentarze do czytań, czytania mszalne itp. Nawet jeśli księdza nie ma w niedzielę, to część mieszkańców gromadzi się w kaplicy na nabożeństwie, które sami odprawiają. Podobnie jest z nabożeństwami okresowymi: Drogą Krzyżową, modlitwą różańcową i rozwiniętym w wielu parafiach nabożeństwem do Miłosierdzia Bożego.
Trzeba przyznać, że tam zaangażowanie ludzi świeckich jest na pewno dużo większe niż u nas. W każdej parafii są liderzy grup, nadzwyczajni szafarze Eucharystii, katechiści. Sam ksiądz na wielotysięcznej parafii nie dałby rady obsłużyć wszystkich dziedzin życia parafialnego. Ksiądz jest od sprawowania sakramentów, głoszenia Słowa Bożego, sakramentu pokuty i czuwania nad całością.

- Czy naszych księży można spotkać jeszcze w innych krajach Ameryki Południowej?

- Księża pochodzący z Polski są np. w Boliwii, Brazylii i wielu innych krajach Ameryki Południowej. W Boliwii pracuje pochodzący z Polski bp Krzysztof Białasik, są biskupi pochodzenia polskiego w Brazylii. Ks. Jacek Golombek - z naszej diecezji - pracuje w Brazylii. Właściwie w Ameryce Południowej nie ma chyba kraju, gdzie nie byłoby polskich księży, zakonników i zakonnic. Chociaż jest w Ameryce Południowej coraz więcej powołań, ale mimo wszystko wciąż jest potrzeba misjonarzy. Są tam bowiem duże parafie i wiele kaplic, a także duże odległości. Nie ma tam takich wiosek jak u nas, tam ludzie są od siebie oddzieleni wielkimi obszarami pól czy pastwisk.

- Odległości między poszczególnymi miejscowościami są rzeczywiście duże, a Ksiądz Biskup pokonywał je autobusem…

- To prawda, ale tamtejsze autobusy różnią się od naszych europejskich. Są tylko trzy siedzenia w rzędzie, które są szerokie, rozkłada się je i podnosi podkład pod nogami, wtedy człowiek znajduje się w pozycji niemal leżącej jak w łóżku. Można podróżować śpiąc całą noc, jeśli ktoś oczywiście może spać podczas jazdy. Podawane są gorące posiłki. Przejechaliśmy takim autobusem ponad 2500 km.
Autobusy są podstawowym środkiem komunikacji. Na dworce autobusowe mówi się tam „terminal”, tak jak na lotniska. Są bardzo rozbudowane. Dworzec autobusowy w Assunción można porównać do naszego lotniska Okęcie. Budynek ma dwa poziomy i mnóstwo stanowisk, autobusy dalekobieżne wjeżdżają na górę, pozostałe są na dole. Ruch ogromny, przewija się tysiące ludzi, zwłaszcza w okresie wakacyjnym, który teraz jest w tych krajach.

- Jak wygląda życie rodzinne, podział ról kobiety i mężczyzny?

- Podział ról w rodzinach jest tradycyjny. Kobiety zajmują się domem. Podróżując mogłem zauważyć wielką miłość ojców i matek do swoich do dzieci. Rozwodów jest mniej niż u nas. Sporo jest samotnych matek z dziećmi. Kobieta troszczy się o to, by mieć dziecko nieważne czy jest mężatką, czy nie. Mieć dziecko jest ambicją tamtejszych kobiet. Uważają, że w ten sposób się realizują jako kobiety.

- A jak wyglądają tradycje kulinarne?

- Mówiłem już o asado, mięsie wołowym jedzonym niemal przy każdej okazji. Paragwaj i Argentyna to kraje, gdzie jest bardzo duża hodowla bydła. W Paragwaju na 6 mln mieszkańców na pastwiskach pasie się 10 mln bydła. I dlatego wołowina jest dla nich podstawowym jedzeniem. Oprócz tego jest mnóstwo owoców, dochodzą do tego potrawy mączne. Ich posiłki są bardzo pożywne i stąd żyje tam wielu ludzi otyłych, zwłaszcza kobiet. Spożywałem w Paragwaju także dania polskie, u franciszkanów, michaelitów, a szczególnie u sióstr elżbietanek, które założyły klasztor i przychodnię lekarską wraz z salami do formacji młodzieży w Guarambaré, gdzie też prowadzą parafie polscy franciszkanie z Krakowa.

- Czy jakieś miejsca zachwyciły Księdza Biskupa szczególnie?

- Jest tam wiele pięknych widoków. Zwłaszcza wodospady, w miejscu, gdzie rzeka Iguaçu wpływa do Parany. Rozlewa się na szerokość 1, 5-2 km i natrafia na wielki spad na całej przestrzeni. Powstają wtedy węższe i szersze smugi spadającej w dół wody. Nieustannie jest szum, a nawet huk spadających z wysokości kilkudziesięciu metrów całych lawin wody. Mgła wodna wzbija się czasem kilkadziesiąt metrów w górę i wiatr rzuca ją na turystów, dokonując darmowej kąpieli. Wodospady można oglądać z poziomu rzeki, czyli z góry, z pozycji średniej i z poziomu rzeki, czyli od dołu. I można też podpłynąć statkiem pod sam wodospad. Rozpryskująca woda albo nawet cała fala podniesiona z rzeki rzuca się na ten statek i moczy siedzących w odkrytym statku pasażerów kompletnie. Można godzinami kontemplować cuda stworzenia i moc niezwykłą żywiołu, jakim jest woda.
Pięknym miastem jest też samo 15-milionowe Buenos Aires. Sama stolica ma 6 mln, a przedmieścia 9 mln. W stolicy, czyli w centrum są dzielnice z dawnych czasów i nowoczesne.
Wspaniałym przykładem dawnej sztuki są tzw. redukcje jezuickie. Pozostały po nich tylko ruiny, ale wciąż widać, jak bogate były tamte wspólnoty. Jezuici nie chcieli współpracować z hiszpańskim rządem i sami byli odpowiedzialni za miejscowe wspólnoty Indian. Takich redukcji było 30. Zostały zniszczone, kiedy w XVIII wieku usunięto jezuitów i kazano im wracać do Europy. Władze miejscowe ustanowiły zarządców świeckich, by kontynuowali dzieło wypędzonych duchownych, ale szybko okazało się to niemożliwe. Pozostały natomiast kościoły zbudowane przez franciszkanów, którzy nie wznosili samodzielnych struktur gospodarczych, a ograniczali się do pracy duszpasterskiej. Niestety wystrój wnętrza wielu zabytkowych świątyń franciszkańskich uległ zniszczeniu. Miałem możność zwiedzać kościół w Yaguaron z oryginalnym wystrojem wnętrza z XVI wieku. Ołtarz główny, ambona, konfesjonały są w stylu hiszpańskiego baroku powiązanego z miejscową sztuką sakralną, jaką zastali Hiszpanie. Niewiele takich kościołów z wystrojem wnętrza pozostało z tamtych czasów. A szkoda. Rejon departamentu Missiones w Argentynie i trasa między Assuncion a Encarnacion w Paragwaju, licząca ok. 480 km to pozostałości po pracy misjonarzy hiszpańskich, szczególnie franciszkanów i jezuitów. Bardzo łatwo rozpoznać ten styl kościołów. Są niskie, jedno- lub trzynawowe, z jedną lub dwiema wieżami, bez naw poprzecznych, z półpłaskimi dachami, bo nie ma tam śniegu, i podcieniami po obu bokach kościoła, by ludzie mogli się tam gromadzić na rozmowy przed i po Mszy św.
Bogu dziękuję, że mogłem doświadczyć Kościoła Świętego, prowadzącego dzieło zbawienia w zupełnie odmiennych warunkach klimatycznych, kulturowych, gospodarczych i politycznych. Teraz mam szerszą perspektywę modlitwy za Kościół jeden, święty i powszechny.