Polska Agencja Prasowa: Pomysł ekshumacji marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego pojawił się już w latach sześćdziesiątych i powrócił wiosną tego roku. W jakich okolicznościach powrócono do sprawy zbadania okoliczności śmierci marszałka?

Dr Rafał Leśkiewicz: Ideę ekshumacji przedstawił szef Urzędu Kombatantów i Osób Represjonowanych minister Jan Józef Kasprzyk. Pomysł ten wspierał Instytut Historyczny Nurtu Niepodległościowego im. Andrzeja Ostoi-Owsianego. Te dwie instytucje wystąpiły w tej sprawie do IPN. 15 listopada przeprowadzono prace ekshumacyjne w miejscu pochówku marszałka w kwaterze 139 na warszawskich Powązkach. Ich celem jest zmierzenie się z dwoma hipotezami dotyczącymi pochówku Edwarda Rydza-Śmigłego. Jedna z nich zakłada anonimowe pochowanie Rydza-Śmigłego na Powązkach. Druga, mniej prawdopodobna, dotyczy jego pogrzebu na cmentarzu w Otwocku.

PAP: Jakie są pierwsze wyniki ekshumacji?

Dr Rafał Leśkiewicz: Podczas prac na Powązkach odnaleziono kryptę grobową i znajdującą się w niej ocynkowaną trumnę. W niej znajdowały się szczątki mężczyzny, który na piersiach miał umieszczony ryngraf z Orłem i wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Zachowały się również elementy ubrania. Teraz przed pracownikami Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN prace o charakterze antropologicznym i dokładne oględziny zwłok, a w przyszłości badania genetyczne. Ostatecznym celem podjętych prac jest potwierdzenie, że na Powązkach został pochowany jeden z najbardziej znanych polskich żołnierzy XX wieku, marszałek Edward Rydz-Śmigły. Pracami ekshumacyjnymi kierował osobiście zastępca prezesa IPN profesor Krzysztof Szwagrzyk. Uczestniczył w nim jego doświadczony zespół, ale zadanie miało nieco inny charakter, niż dotychczas prowadzone przez nich prace. Nie szukano anonimowego grobu ofiary zbrodni niemieckiej lub komunistycznej, ale zakładano, że w danym miejscu znajdują się pochowane szczątki.

PAP: W tej sprawie pojawia się również hipoteza, jakoby marszałek został pochowany na cmentarzu w Otwocku?

Dr Rafał Leśkiewicz: Niektórzy badacze wysuwali hipotezy o zamordowaniu lub samobójstwie marszałka w czasie jego pobytu w otwockim Domu Sanatoryjnym „Zdrowie” w sierpniu 1942 r. Według oficjalnej wersji marszałek zmarł w grudniu 1941 r. Za jego śmierć w Otwocku mieli odpowiadać oficerowie związani z niechętnym sanacji premierem gen. Władysławem Sikorskim. Córka lekarza, który miał opiekować się w tym sanatorium marszałkiem twierdziła, że Edward Rydz-Śmigły został pochowany obok matki owego lekarza. Faktycznie w tym miejscu znajdował się do lat sześćdziesiątych prosty grób z drewnianym krzyżem i nazwiskiem „Niewiadomski”. Hipotezy te nie mają twardego potwierdzenia w faktach i należy zakładać, że marszałek został pochowany 6 grudnia 1941 r. na Powązkach pod nazwiskiem „Adam Zawisza”. Naszym celem jest sprawdzenie prawdziwości tej wersji wydarzeń.

PAP: Jeden z oficerów twierdził, że przed pogrzebem przy ciele marszałka umieszczono wizytówkę, która miała w przyszłości potwierdzić jego tożsamość. Czy taki przedmiot został odnaleziony?

Dr Rafał Leśkiewicz: Na razie nie przeprowadzono szczegółowych oględzin szczątków. Na razie szczątki zostały zabezpieczone. Więcej będzie wiadomo w najbliższych dniach, po badaniach przeprowadzonych przez zespół profesora Krzysztofa Szwagrzyka.

Rozmawiał: Michał Szukała

Edward Rydz urodził się 11 marca 1886 r. w Brzeżanach w dawnym woj. tarnopolskim. Tam uczęszczał do gimnazjum. Należał do tajnego kółka samokształceniowego i socjalistycznej organizacji „Promień”. W latach 1905-1908 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1910 r. studiował malarstwo w Monachium, Norymberdze i Wiedniu. Po powrocie do Krakowa w 1912 r. ukończył ASP.

Od 1908 r. należał do Związku Walki Czynnej. W latach 1910-1911 odbył obowiązkową służbę wojskową w 4 i 24 pp w Wiedniu. Od 1910 r. był członkiem Związku Strzeleckiego w Brzeżanach, pełniąc funkcję zastępcy komendanta. Wówczas to przyjął pseudonim „Śmigły”.

W sierpniu 1914 r. w Legionach Polskich objął dowództwo 3 batalionu kadrowego, z którym brał udział w walkach pod Nowym Korczynem i Uściskowem. Od grudnia 1914 r. dowodził 1 pułkiem piechoty Legionów Polskich. Na jego czele brał udział w bitwie pod Łowczówkiem. W 1915 r. uczestniczył w walkach nad Nidą, w boju pod Konarami i pod Tarłowem. Od września do końca października 1915 r. zastępował na Wołyniu dowódcę I Brygady.

Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 r. w Legionach Polskich Rydz-Śmigły został komendantem głównym Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Na początku listopada 1918 r. objął funkcję ministra spraw wojskowych w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie.

W Wojsku Polskim od końca 1918 r. Śmigły-Rydz był dowódcą Okręgu Generalnego Warszawa. W lutym 1919 r. stał na czele Grupy Operacyjnej „Kowel”, a następnie, jako dowódca 1 Dywizji Piechoty Legionów w kwietniu tego roku kierował akcją zdobywania Wilna. Podczas wyprawy kijowskiej dowodził 3 Armią, na czele której zajął Kijów. W czasie odwrotu objął dowództwo nad Frontem Południowo-Wschodnim i Frontem Środkowym. Podczas Bitwy Warszawskiej w sierpniu 1920 r. był dowódcą prawego skrzydła grupy uderzeniowej działającej znad Wieprza, a następnie 2 Armii, którą dowodził do 1922 r.

W październiku 1926 r. mianowany został Inspektorem Armii w Warszawie. Po śmierci Piłsudskiego 12 maja 1935 r. na podstawie dekretu prezydenta Ignacego Mościckiego objął stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, dające ogromne uprawnienia. 10 listopada 1936 r. Śmigły-Rydz otrzymał stopień generała broni. Dzień później w Święto Niepodległości, dekretem prezydenta Ignacego Mościckiego, mianowany został Marszałkiem Polski.

W kampanii wrześniowej Śmigły-Rydz pełnił funkcję Naczelnego Wodza. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej, 17 września wraz z rządem polskim i prezydentem Mościckim przekroczył granicę polsko-rumuńską z zamiarem przedostania się do Francji i kontynuowania walki u boku aliantów.

Internowany przez władze rumuńskie, 7 listopada 1939 r. złożył rezygnację z funkcji Naczelnego Wodza. 10 grudnia 1940 r. udało mu się uciec i nielegalnie przekroczyć granicę rumuńsko-węgierską. Do jesieni 1941 r. przebywał w Budapeszcie. W październiku 1941 r. przez Słowację przedostał się do okupowanej Polski i zamieszkał w Warszawie. Zmarł na atak serca 2 grudnia 1941 r. Pochowany został na Powązkach pod nazwiskiem Adama Zawiszy.(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ aszw/