W 2012 r. obchodzimy 400. rocznicę powstania, z inicjatywy Pawła V, Tajnego Archiwum Watykańskiego. Dziś w archiwum tym pieczołowicie przechowywane są miliony dokumentów pochodzących z ostatnich dwunastu wieków - od VIII do XX - które dotyczą działalności najstarszej instytucji świata, jaką jest Kościół katolicki. Zgromadzone są tu dokumenty urzędów Kurii Rzymskiej i przedstawicielstw dyplomatycznych papieży, począwszy od średniowiecza, archiwa rodów i osób, które w różnorodny sposób związane były ze Stolicą Apostolską, archiwa niektórych zgromadzeń zakonnych, instytucji religijnych i konfraterni rzymskich. Są też kompletne archiwa dwóch ostatnich Soborów oraz duża dokumentacja Soboru Trydenckiego. To wszystko zgromadzone jest w 650 zbiorach archiwalnych. Łączna długość półek, na których umieszczono dokumenty, wynosi 85 km! Tajne Archiwum zajmuje różnorodne pomieszczenia Pałacu Apostolskiego, ale przede wszystkim olbrzymi podziemny bunkier pod Dziedzińcem Szyszki Muzeów Watykańskich - jego budowę rozpoczęto za pontyfikatu Pawła VI, a inaugurował go Jan Paweł II w 1982 r. Dwie specjalnie klimatyzowane sale przeznaczone są do przechowywania najcenniejszych pergaminów, w tym są 82 pergaminy ze złotymi pieczęciami.
Tajnym Archiwum Watykańskim zarządza mianowany przez papieży prefekt (jest nim obecnie bp Sergio Pagano), który zdaje relacje ze swej pracy kardynałowi archiwiście i bibliotekarzowi (kard. Raffaele Farina).
Od 1881 r. do Tajnego Archiwum Watykańskiego mają dostęp badacze z całego świata. Oczywiście, chodzi o naukowców, których badania związane są ze zgromadzonymi w Watykanie dokumentami.
Od lutego br. 100 unikatowych dokumentów Archiwum można oglądać na wystawie zatytułowanej "Lux in arcana. Tajne Archiwum Watykańskie ujawnia się", zorganizowanej w Muzeach Kapitolińskich w Rzymie. Wśród "skarbów" zgromadzonych na Kapitolu znajdują się papieskie bulle dotyczące detronizacji cesarza Fryderyka II i ekskomuniki Marcina Lutra, akta procesów templariuszy, Galileusza i Giordana Bruna, rękopisy Michała Anioła i Berniniego, list członków parlamentu angielskiego do Klemensa VII w sprawie małżeństwa Henryka VIII, list amerykańskich Indian na korze z brzozy, akt abdykacji szwedzkiej królowej Krystyny, list Bernadetty Soubirous z Lourdes do Piusa IX, bulla, na mocy której Pius IX wprowadził dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny; są też interesujące eksponaty z okresu II wojny światowej. Polaków zainteresują polonika: list króla Jana III Sobieskiego do papieża Innocentego XI, wysłany po zwycięstwie pod Wiedniem, suplika Mikołaja Kopernika oraz list bp. Józefa Gawliny, który przekazał papieżowi wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej wykonany z blachy przez polskie więźniarki z niemieckiego obozu jenieckiego.
(W. R.)

Włodzimierz Rędzioch: - Wiele osób intryguje fakt, że w Watykanie znajduje się "tajne" archiwum...

Dr Marco Maiorino: - Określenie "segreto" zaczęto stosować w XVII wieku. Pochodzi ono od łacińskiego wyrażenia "secretum", co oznacza "prywatny". Przymiotnik ten miał podkreślać fakt, że chodzi o prywatne archiwum papieża, który nim zarządza i jest jego właścicielem.

- Jednym słowem - określenie "tajne" jest mylące i powinno się raczej mówić o archiwum prywatnym, ale "tajność" Archiwum Watykańskiego stała się jednym z wielu mitów dotyczących papiestwa i Watykanu. Czy mógłby Pan powiedzieć, gdzie znajdują się pomieszczenia Archiwum papieży?

- Tajne Archiwum Watykańskie zajmuje dużą część Pałacu Apostolskiego w skrzydle, które rozciąga się wzdłuż Dziedzińca Belwederskiego oraz w tzw. Ramieniu Piusa IV ("Braccio di Pio IV"). Znaczna część dokumentów przechowywana jest jednak w nowoczesnych pomieszczeniach podziemnego bunkra, których otwarcia dokonał Jan Paweł II.

- Jakie dokumenty przechowywane są w Tajnym Archiwum Watykańskim?

- Jest to centralne archiwum Stolicy Apostolskiej, dlatego przechowywane są w nim wszystkie akta i dokumenty związane z zarządzaniem Kościołem powszechnym. Dokumenty te pochodzą z różnorodnych dykasterii i urzędów Kurii Rzymskiej, również tych najstarszych, takich jak Kancelaria i Kamera Apostolska. Oprócz historycznych archiwów mamy też dokumenty pochodzące z obecnych urzędów - Sekretariatu Stanu, kongregacji, trybunałów, biur, papieskich rad i komisji. Znaczną część naszych zbiorów stanowi 90 historycznych archiwów przedstawicielstw dyplomatycznych Stolicy Apostolskiej w różnych częściach świata. Mamy także dokumenty pochodzące z prywatnych archiwów wybitnych rodów związanych z Państwem Papieskim, które zostały nabyte w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku.

- Kiedyś papieże przechowywali bogate archiwa również w Zamku św. Anioła...

- To prawda. Chodzi o tzw. Archivio di Castel Sant´Angelo lub Archivum Arcis - zbiór dokumentów dotyczących stosunków między Stolicą Apostolską a władzami świeckimi wielu państw świata. W sumie jest to 8,5 tys. dokumentów z ostatniego tysiąclecia - od IX do XIX wieku, które dziś przechowujemy w naszym Archiwum.

- Oprócz pracowników, kto jeszcze ma dostęp do "skarbów" Archiwum?

- Decyzją Leona XIII z 1881 r. dokumenty Tajnego Archiwum Watykańskiego zostały udostępnione do konsultacji naukowcom. Mogą oni studiować je według pontyfikatów; dziś dostępne są do konsultacji pontyfikaty papieży aż do Piusa XI. Paweł VI wyjątkowo dał do dyspozycji badaczy "Archiwum Soboru Watykańskiego II" (1962-65), a Jan Paweł II - archiwum "Watykańskiego Biura Informacji. Więźniowie Wojenni 1939-1947". Obecnie nasze Archiwum odwiedza średnio 1200 naukowców rocznie.

- Jak zrodziła się idea wystawy "Lux in arcana. Tajne Archiwum Watykańskie ujawnia się"?

- To idea obecnego prefekta Tajnego Archiwum Watykańskiego bp. Sergia Pagano, który w ten sposób chciał uczcić 400-lecie powstania naszej instytucji - Archiwum powstało w 1612 r. z inicjatywy Pawła V z rodu Borghese. Także wybór miejsca na wystawę nie jest przypadkowy - założycielem Muzeów Kapitolińskich był również papież, Sykstus IV, dlatego ekspozycja dokumentów Archiwów Watykańskich w tym właśnie Muzeum ma symbolizować związki kulturalne tych dwóch instytucji.

- Według jakiego klucza zostały wybrane dokumenty na obecną wystawę?

- Wybór 100 dokumentów z milionów był bardzo trudny. Postanowiliśmy wybrać dokumenty pochodzące z całego świata, utrwalone na różnorodnych materiałach (papier, jedwab, pergamin, kora), bulle papieskie, edykty cesarskie, prywatne listy, dokumenty księgowe, kodeksy, formularze kancelaryjne, akty procesów itd. Chodziło o bardzo różnorodne dokumenty, które najlepiej mogą ukazać, czym jest Tajne Archiwum Watykańskie. Wybraliśmy dokumenty związane z wydarzeniami historycznymi mniej lub bardziej znanymi, lecz zawsze fascynującymi.

- Wystawa będzie czynna przez wiele miesięcy, aż do września br. Dlaczego ktoś, kto w tym czasie odwiedzi Rzym, powinien obejrzeć tę wystawę?

- Z wielu względów. Jest to jedyna w swoim rodzaju i niepowtarzalna okazja, by "odkryć" historię poprzez unikatowe dokumenty. Wystawa daje okazję, aby "kontemplować" niebywałą różnorodność dokumentów - niektóre z nich robią wielkie wrażenie ze względu na ich formę lub rozmiary. Dokumenty naszego Archiwum pozwalają prześledzić "transitus Domini", pielgrzymowanie po świecie Pana Jezusa obecnego w Kościele we wszystkich epokach historii ludzkości.

Za tydzień w "Niedzieli" napiszemy o polonikach z Tajnego Archiwum Watykańskiego.