Inauguracja

Głównym inicjatorem, który od lat podejmuje niełatwy trud organizacji tego chrześcijańskiego święta, jest ks. Romuald Biniak, który tak tłumaczy wymiar tegorocznej myśli przewodniej: "Szukam, o Panie, Twojego oblicza. Co to znaczy? Trochę wyjaśnia to nasz plakat. Gdy patrzymy na niego z daleka, widać oblicze Chrystusa z Całunu Turyńskiego, gdy z bliska - małe ikonki przedstawiające Jego życie. O tym traktuje całe nauczanie Papieża i Kościoła. Tak jak na oblicze Chrystusa, powinniśmy patrzeć na drugiego człowieka, z którym Jezus się identyfikuje". Istotnie, program XXI Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej był na tyle bogaty, że pokazał różnorodne wizerunki Pana - ukryte w nauce, sztuce i eucharystycznej kontemplacji.
W wigilię uroczystej inauguracji, 8 listopada, w Collegium Salesianum otwarto wystawę prac malarskich Stanisława Stasiulewicza zatytułowaną Obrazy biblijne 1984-91. Motywy biblijne pojawiły się we wczesnym etapie twórczości Stasiulewicza, który przypadł na lata 80. Duchowe poszukiwania, niełatwa sytuacja polityczna oraz okazja prowadzenia galerii "Kruchta" w bydgoskiej bazylice wpłynęły na szczególną aktywność religijną artysty. Obecna wystawa była więc swoistą retrospektywą - sięgnięciem wstecz, zastanowieniem nad tamtym czasem i tamtymi inspiracjami.
XXI Tydzień Kultury Chrześcijańskiej oficjalnie rozpoczął się w sobotę 9 listopada uroczystą Mszą św. w bydgoskiej konkatedrze. W wygłoszonej homilii bp Bogdan Wojtuś wrócił pamięcią do tych pierwszych Tygodni, które - mimo jawnej niechęci władz komunistycznych - skupiały w kościołach rzesze ludzi nauki, kultury i sztuki, przeciwnych duchowemu i intelektualnemu zniewoleniu. "Pamiętamy czasy stanu wojennego - właśnie wtedy inteligencja, jak nigdy dotąd, wypełniała kościoły, głosiła konferencje, wystawiała obrazy, wydawała nowe utwory. Dzisiaj jej nie ma... Odeszła... Jest chyba naszą słabością to, że imponują nam stanowiska, posady, kariera polityczna. Dlatego ci, którzy mieli dużo dobrej woli, właściwie się zatracili - gdzie oni są?" - takie słowa padały z ołtarza w stronę zgromadzonych wiernych. Bp Wojtuś wielokrotnie podkreślał, że współcześni artyści i naukowcy marnują wielki dar - żyją dla materialnych korzyści, zamiast naśladować Chrystusa i dawać siebie innym. Uroczystą celebrę uświetnił występ chóru konkatedralnego pod batutą Mariusza Kończala oraz program artystyczny Miłość łaskawa jest... w wykonaniu aktorów bydgoskiego teatru. Podczas sobotniego wieczoru w murach 500-letniej fary zostały także wręczone medale "Za twórczy wkład w kulturę chrześcijańską". W tym roku wyróżniono dwie osoby, które przez lata tworzyły dziedzictwo kulturowe Bydgoszczy: Eleonorę Harendarską - dyrektor Filharmonii Pomorskiej oraz - pośmiertnie - Kazimierza Jułgę, dyrektora Biura Wystaw Artystycznych.
Szczególnie bogatą oprawę miały Msze poniedziałkowe, 11 listopada, odprawiane w intencji Ojczyzny. Główne uroczystości skupiły się przed ołtarzem Matki Bożej Pięknej Miłości, której wizerunek króluje w bydgoskiej farze. W Eucharystii, sprawowanej przez bp. Bogdana Wojtusia, uczestniczyli przedstawiciele duchowieństwa, władz miejskich, rzemiosła, elita naukowa i kulturalna oraz licznie zgromadzeni wierni. 84. rocznica odzyskania niepodległości została wyraźnie odczytana jako znak ingerencji Opatrzności w losy zniewolonego kraju, który - mimo lat wynaradawiania - nie wyparł się swojej tożsamości i wiary przodków. W tym dniu wspominano też św. Marcina, patrona ziemi bydgoskiej, jednego z dwóch patronów fary, która w tym roku obchodzi jubileusz 500-lecia.

O bezrobotnych, wolontariuszach i dialogu

W czwartek 14 listopada organizatorzy pochylili się nad bardzo ważnym problemem nękającym nie tylko pojedyncze osoby, ale całe społeczności i narody. Tematem seminarium W trosce o nową kulturę życia i pracy, które odbyło się w Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim, był problem bezrobocia i znalezienia konkretnych możliwości jego przezwyciężenia. Ten punkt programu był wysiłkiem podjętym w duchu nauki Ojca Świętego, który podczas ostatniej sierpniowej pielgrzymki przestrzegał przed odebraniem człowiekowi jego podmiotowości: "Ludziom kierującym się duchem nauki społecznej Kościoła nie może być obojętny los tych, którzy pozostają bez pracy, żyją w coraz większym ubóstwie, bez perspektyw poprawy...". Sesja była jednocześnie podsumowaniem dwóch bardzo intensywnych miesięcy pracy, podczas których organizowane były warsztaty dla bezrobotnych - wielki sukces różnych podmiotów życia społecznego, które w tej ważnej sprawie potrafiły wykreować płaszczyznę wspólnego porozumienia. Celem spotkań było przedstawienie najbardziej efektywnych sposobów poszukiwania pracy oraz kształtowania różnych form małej przedsiębiorczości. Warsztaty były ukierunkowane nie tylko na osoby bezrobotne, ale także na młodych ludzi, którzy po ukończeniu studiów często nie mogą się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Dzięki współpracy Powiatowego Urzędu Pracy, związków zawodowych, wolontariatu i parafii udało się znaleźć realną szansę na rozwiązanie problemu bezrobocia. Właśnie w tej współpracy uczestnicy seminarium dostrzegli możliwość stworzenia nowej kultury życia i pracy. Jak przyznał ks. Kazimierz Małżeński, jeden z organizatorów warsztatów i prelegent czwartkowej sesji: "Już dzisiaj można powiedzieć, że inicjatywy ostatnich miesięcy będą miały ciąg dalszy - od grudnia ruszają pierwsze punkty aktywnego poszukiwania pracy, które będą sytuowane przy parafiach bydgoskich". Gościem specjalnym seminarium była Irena Kruczek, wicedyrektor krakowskiej fundacji "U Siemachy", która przybliżyła uczestnikom sposoby rozwiązywania niektórych problemów przy współpracy ze strukturami miasta. Okazuje się, że urzędy w Krakowie aktywnie włączają się w działalność podmiotów pozarządowych, co przynosi bardzo wymierne owoce - na które oczekuje coraz większa grupa potrzebujących.
Przed sesją, o godz. 9.00, odbyło się spotkanie świata młodego wolontariatu szkół bydgoskich. Młodzież, po raz kolejny, w trudnościach dnia codziennego starała się dostrzec te przestrzenie, w które mogłaby wejść swoim optymizmem, dynamizmem i chęcią czynienia dobra. "Myślę, że ten ogromny potencjał serc i umysłów należałoby bardzo mądrze zagospodarować" - przyznał ks. Małżeński, jeden z animatorów młodzieżowego wolontariatu w mieście. Obecny na sesji bp Bogdan Wojtuś starał się zmobilizować młodych do jeszcze bardziej aktywnego świadectwa na rzecz bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi. To właśnie dzięki wolontariuszom bezrobotni nie czują się zepchnięci poza margines życia społecznego - o ile potrzebna jest pomoc materialna, o tyle zbawienne jest wsparcie psychiczne i duchowe.
Bp Bogdan Wojtuś uczestniczył także w wieczornym spotkaniu modlitewnym z udziałem przedstawicieli wspólnoty niemieckiej "Ku zbliżeniu narodów", które odbyło się w sanktuarium Nowych Męczenników. Polsko-niemiecki dialog toczył się w obliczu niecodziennej wystawy Hommage a Edith Stein. Pierwszym miastem, które zaprezentowało prace inspirowane życiem i twórczością tej wielkiej konwertytki, był Wrocław. Od tego czasu, czyli grudnia 1998 r., wystawa odwiedziła 15 miast w Polsce.

O młodych

W piątek 15 listopada salę sesyjną bydgoskiego Ratusza wypełnili uczestnicy spotkania naukowego zatytułowanego Młodzi wobec dramatu własnej tożsamości. To wydarzenie pokazało, jak kultura zmienia swoje oblicze, kiedy patrzy się na nią przez pryzmat chrześcijaństwa i jak wiara może wpływać na charakter współczesnego stylu życia. Prowadzący sesję ks. prof. Antoni Siemianowski zauważył: "Dzisiejsza kultura proponuje młodzieży bardzo dużo różnych wartości. Co więcej - jak pisał jeden ze znanych czeskich filozofów - coraz częściej spotyka się zaprzeczających sobie proroków. W takich warunkach młody człowiek, który znajduje się w szczególnej fazie rozwoju i który musi opowiedzieć się za pewnymi prawdami, jest zdezorientowany. Stabilne fundamenty i stałe punkty odniesienia dają młodym zasady wiary katolickiej. W sytuacjach, kiedy są oni bombardowani hasłami konsumpcyjnymi, reklamą łatwego i wygodnego życia, religia stanowi sferę wyciszenia, refleksji i zdystansowania. Nie można jednak mylnie sądzić, że wiara uwalnia od ciężaru rzeczywistości - wprost przeciwnie - ona przymusza człowieka do pewnych zdecydowanych kroków". Ks. prof. Siemianowski zauważył, że coraz częściej słyszy się głosy mówiące o zagrożeniu, jakie dla młodych ludzi będzie stanowiło nasze wejście do wspólnej Europy. Należy sobie jednak uświadomić, że integracja jest szansą dla kolejnych pokoleń. Europa to różnorodność - dynamizm, a jednocześnie konserwatyzm zbudowany na pewnych podstawowych wartościach, wywodzących się z kultury chrześcijańskiej. Młodzi powinni pamiętać o potrzebie ciągłego poszukiwania i odwadze kroczenia naprzód - nie ma dla nas innej drogi jak ta, która prowadzi na Zachód. Trzeba tylko dokonywać mądrych wyborów - chłonąć to, co dobre, i dawać to, co dobre.
Jednym z prelegentów sesji był prof. Aleksander Nalaskowski z UMK w Toruniu, który wygłosił wykład pt. Nauczyciel wobec kryzysu tożsamościowego młodzieży. Okazuje się, że trwałość społeczeństwa zależy od jego zakorzenienia w kulturze i uznawania pewnego stałego systemu wartości. Taki układ daje model postfiguratywny, w którym starsze pokolenie decyduje o losach młodszego. Wielkie przełomy polityczne czy gospodarcze - takie jak te, które dokonały się w Polsce po 1918, 1945 czy 1980 r.- sprawiają, że społeczeństwo zaczyna ewoluować ku konfiguratywności. W tym modelu pokolenia, które znalazły się w pewnej nieznanej rzeczywistości, uczą się od siebie nawzajem, chociaż pokolenie młodsze zostaje automatycznie wypromowane, gdyż szybciej i łatwiej przystosowuje się do nowych warunków. Ostatnim etapem jest model prefiguratywny, w którym kształt kultury zależy głównie od młodszego pokolenia, które ma znaczący wpływ na pokolenie starszych. Niestety, społeczeństwo tak ukształtowane traci łączność z tradycją. Młodych nie interesuje to, co robił ich dziadek czy pradziadek, ale to, co w chwili obecnej robi ich rówieśnik ze Szwecji, Niemiec - a jeszcze lepiej - z Ameryki. Wertykalizm, czyli sięganie do korzeni, zastępuje wymiar horyzontalny. Po powierzchni można pełzać, ale nie można się w ukorzenić - to wzmaga przekonanie o doraźności i tymczasowości wszystkiego. Jak szanować starszych za ich zasługi, skoro przeszłość nie istnieje? Młodzi tracą autorytety - negują kulturę ojców i bezkrytycznie przejmują wzorce zachowań i wartości dyktowane przez Zachód. Rozkład życia rodzinnego można prześledzić na przykładzie stołu. Niegdyś sacrum domowe - nakrywany o stałej porze, z hierarchią miejsc, potem - wpisany w czas demokracji, z krzesłami ustawionymi dokoła, teraz - pusty symbol, krzesła wyniesiono, każdy jada osobno, byle jak i szybko. Widoczny kryzys rodziny prowadzi do kryzysu szkoły - nie na odwrót.
Dzieci czekają na nauczyciela, który wprowadzi je w świat, wytłumaczy codzienność, nauczy, jak żyć. Ale nauczyciel jest często bezradny - sam nie rozumie otaczającej go rzeczywistości. Wtedy ucieka albo w generalia ("jakieś" dobro, "jakieś" piękno, "jakąś" prawdę) albo w zgodę (zakłada kolczyk, zapuszcza włosy - staje się starszym kolegą). Współczesna szkoła musi wystrzegać się demokracji, relatywizmu i alternatywności. Musi budować tożsamość młodego człowieka. Problem religijności w kształtowaniu tożsamości młodzieży podjął w swoim wystąpieniu ks. prof. Jerzy Bagrowicz, także z UMK w Toruniu. Przez długi czas w ogóle nie poruszano aspektu religijności jako składnika warunkującego prawidłowy i pełny rozwój młodego człowieka - dziś ten problem zaczyna być nieśmiało obecny w podręcznikach do psychologii. A przecież przeżywanie wiary w okresie młodzieńczego kształtowania własnej osobowości, poszukiwania prawd, autorytetów czy ideałów jest bardzo ważne. Starsi muszą towarzyszyć przejściu przez ten etap, który formuje przyszłego człowieka - towarzyszyć, nie tylko wskazywać. W sferze duchowej zadaniem opiekunów ma być taki stan, by młody człowiek mógł dojść do wielorakich relacji z dobrami kultury. Rodzina zapewnia młodym wszystko - ale przy dzisiejszym rozchwianiu ideowym, relatywizacji nie przyjmują oni dziedzictwa poprzednich pokoleń - idą w świat po omacku. Dawniej wpatrywano się w ideały dziadków - dziś rzadko kto uprawia kontestację. Młodzi zaczynają swój marsz od zanegowania prawd, którymi żyli starsi, tworzą osobne miasto - nie czekają, aż ojcowie otworzą im bramy. Czas dojrzewania wymaga charyzmatycznych wychowawców i katechetów, wymaga mądrego kierowania - jest najważniejszym sprawdzianem życia dla dorosłych.

"Mesjasz" na zakończenie

Sobotni wieczór XXI Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej upłynął pod znakiem wielkiej sztuki. Tym razem uroczyste obchody przeniosły się do gmachu Opery Nova. Na bydgoskiej scenie wystawiono arcydzieło Georga Friedricha Haendla - Mesjasz. Monumentalne barokowe oratorium oparte jest na tekstach biblijnych w wyborze Charlesa Jennensa, które przedstawiają zapowiedzi mesjańskie z Księgi Proroka Izajasza, Księgi Malachiasza, Psalmów i ich dopełnienie z czterech Ewangelii, Listów Apostolskich i Apokalipsy. Bydgoska opera jest jedyną w kraju, która wystawia Mesjasza w wersji teatralnej - w kostiumach, z ruchem scenicznym. Kierownictwo muzyczne nad całością sprawuje Włodzimierz Szymański, który za pulpitem dyrygenckim stawał już dziesiątki razy. Czym jest dla niego kultura chrześcijańska? "Jeżeli artysta jest człowiekiem wierzącym, to przez swoją sztukę dąży do ulepszenia samego siebie, do ukazania głównych prawd wiary. Nie może się oderwać i zrobić czegoś, co by nie miało związku z chrześcijaństwem. Istnieje niemalże kod genetyczny, który wymusza takie zachowanie lub myślenie - i wynikającą z nich twórczość, czyli kulturę".
Msza św. na zakończenie obchodów XXI Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej odbyła się w niedzielę 17 listopada w kościele pw. Matki Bożej Królowej Męczenników w Fordonie. Homilię wygłosił abp Henryk Muszyński, który w nawiązaniu do przypowieści o talentach podkreślił konieczność rozwijania tych darów, którymi obdarzył nas Stwórca. Kultura jest tą szczególną sferą, w której można przekładać to, co niematerialne, na język muzyki czy malarstwa. Uroczystą celebrę uświetnił swoim występem Chór Mieszany "Fordonia", który w tym roku obchodzi swoje 10-lecie. Chór powstał 12 lutego 1992 r. z inicjatywy ks. Tomasza Cyla oraz Mariana Wiśniewskiego - dyrygenta. Od początku swojej działalności, ugruntowanej kilkoma znaczącymi wyróżnieniami, chór z Nowego Fordonu włącza się aktywnie do obchodów Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej. W swoim repertuarze ma głównie utwory o tematyce sakralnej autorstwa J. S. Bacha, H. M. Góreckiego, W. Gomółki, F. Nowowiejskiego czy Wacława z Szamotuł.
Obecny na uroczystości ks. prał. Romuald Biniak - jeden z organizatorów XXI Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej - przyznał, że to wyjątkowe przedsięwzięcie spotkało się z bardzo szerokim zainteresowaniem ze strony bydgoszczan. W 69 spotkaniach wzięło udział kilka tysięcy osób, które były zaskoczone różnorodnością oferowanych propozycji