Sakralne zabytki kultury niszczeją. Ich losy zależą od tego, ile będzie w stanie wyżebrać ksiądz proboszcz w instytucjach odpowiedzialnych za ochronę zabytków, u lokalnych władz lub sponsorów.

Drewniany kościół w Jeruzalu Mińskim ma 258 lat. Wpisany jest na listę zabytków klasy zerowej. We wnętrzu znajdują się zabytkowy obraz Zaślubiny Najświętszej Marii Panny, krucyfiks. Figury Matki Bożej oraz św. Jana pamiętają początki kościoła. Świątynia utrzymuje się z tego, co dadzą parafianie. Parafia liczy 1,5 tys. osób. Mieszkańcy to głównie rolnicy, którzy sami zaznają niedostatku. - Na tyle, na ile stać parafię ubezpieczam kościół, nie wiem czy jest to kwota dostateczna - mówi proboszcz ks. Jan Balicki. Ksiądz Proboszcz przyznaje, że z roku na rok wzrastają koszty ubezpieczenia, a w urzędzie tłumaczą, że to konieczne, bo zagrożenie zniszczenia starego budynku staje się coraz większe.

W utrzymaniu zabytkowego kościoła nikt Księdzu Proboszczowi nie chce pomóc. - Składałem pisma o w różnych instytucjach, ale pozostały bez odpowiedzi. Nikt nie dał nawet złotówki - mówi ks. Balicki. - Przed 4 laty przyjechał do Jeruzala konserwator zabytków. Przywiózł upomnienie, że kościół nie jest na zewnątrz pomalowany.

W diecezji warszawsko-praskiej są jeszcze dwa zabytkowe drewniane kościoły: w Kiczkach i w Grodzisku na warszawskim Bródnie. W Długiej Kościelnej kościół spłonął przed dwoma laty.

Na terenie dawnego województwa mazowieckiego znajdują się 174 zabytkowe obiekty sakralne. Te dane pochodzą z 1994 r. Ile jest wśród nich kościołów drewnianych nie wiadomo - informuje odpowiedzialne za prowadzenie rejestru zabytków Biuro informacji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Ze zwrotem bywa różnie

Wiele zabytkowych kościołów znajduje się na terenie Warszawy. Te pozostają na utrzymaniu parafii. Najtrudniej jest wtedy, kiedy budynek trzeba poddać renowacji.

Wojewódzki Konserwator Zabytków nie posiada funduszy na wspieranie inwestycji. Do jego zadań należy tylko zatwierdzanie remontu na wniosek właściciela zabytku.

- Ustawa o ochronie dóbr kultury nakłada na właściciela obowiązek utrzymania obiektu. Jednocześnie po wykonaniu całego zakresu prac generalny konserwator zabytków zwraca do 25% poniesionych kosztów. Uzależnione jest to od wysokości środków budżetowych - mówi Iwona Łopaciuk, inspektor ds. Finansowania Dóbr Kultury z Departamentu Ochrony Zabytków. W rzeczywistości ze zwrotem bywa bardzo różnie.

W kościele Świętego Krzyża odremontowano fasadę świątyni, wieżę i schody. Przy kościele zawiązał się komitet zajmujący się renowacją. W skład weszli parafianie. m.in. prof. Wiesław Procyk z ASP, prof. Marek Kos, radny Maciej Rayzacher. - Nie dostaliśmy pieniędzy ani z Ministerstwa Kultury ani od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - wspomina były proboszcz parafii ks. Mieczysław Kozłowski. Choć parafii obiecano pomoc finansową, obietnice spełzły na niczym. Remont odbył się głównie z funduszy darczyńców, parafian, szczególnie zaś z ofiar czytelników Naszego Dziennika - mówi ks. Kozłowski. Ofiary były różne, nawet po dwa, pięć i dziesięć złotych. Wsparcie finansowe ofiarowały Dzielnica Śródmieście, Gmina Centrum i Urząd Miasta.

Renowacja kościoła dla wielu parafii staje się niemożliwa. W najlepszym przypadku zwrot części kosztów nastąpi po remoncie. Ale przecież wcześniej trzeba zgromadzić horrendalne sumy na jego przeprowadzenie.

Przy kościele Najświętszego Zbawiciela w Warszawie stoją rozstawione rusztowania. - Nie otrzymałem żadnej finansowej pomocy z zewnątrz. Parafia musi sama udźwignąć ciężar remontu. Czy można ściągnąć sponsorów? To jest takie gdybanie. Jak pani będzie miała pieniądze, proszę przyjść - odpowiada ks. prał. Bronisław Piasecki, proboszcz kościoła Najświętszego Zbawiciela.

Perełka dziedzictwa kultury

Jedną z nielicznych zachowanych w całości zabytkowych świątyń jest kościół akademicki św. Anny na Krakowskim Przedmieściu. Najstarsze elementy świątyni pochodzą z XV w. Na niszczenie kościoła wpływa jego usytuowanie. Znajduje się on na osuwającej się Skarpie Wiślanej. Ponadto niszczeniu sprzyja przebiegająca poniżej budynku trasa W-Z. Według ostatniej ekspertyzy przeprowadzonej przez prof. Lecha Wysokińskiego, w ciągu 5 lat mury obsunęły się o około 1,5 mm, z powodu drgań trasy W-Z.

Gospodarze kościoła św. Anny dokładają wszelkich starań o zachowanie piękna kościoła. Nieżyjący już ks. Tadeusz Uszyński odrestaurował wszystkie freski w kościele. Wielką dbałość o świątynię wykazywał też poprzedni proboszcz ks. Zygmunt Malacki.

W ubiegłym roku obecny rektor kościoła św. Anny ks. Bogdan Bartołd odnowił jedyne ocalałe sklepienie kryształowe w krużgankach rektoratu, elewację wieży i jej wnętrze.

Obecnie odnawiana jest elewacja świątyni. Przeciwnicy oceniali, że renowacja nie jest potrzebna. Tymczasem po skuciu spękań okazało się, że rozchodzą się narożniki fasady. Specjaliści z WAT zajęli się zbrojeniem muru. Zawaleniem grozi portyk nad głównym wejściem do świątyni. Trwają już rozmowy z Mostostalem. Na remont kościoła oraz kolumny toskańskiej pomiędzy kościołem a dzwonnicą potrzeba około 1 mln zł.

Ks. Bartołd żebrze o pieniądze tam, gdzie się da. W pokoju trzyma stosy korespondencji. Na wiele pism, pomimo upłynięcia terminu, nie nadeszła odpowiedź z Dzielnicy Śródmieście. Czasem więc pisma mają już ton żartobliwy. Niektórzy z urzędników, nie zdają sobie sprawy jaką perełką jest kościół św. Anny. Gmina Centrum, choć najbogatsza w Polsce, okazuje się, że cierpi wciąż na finansowy deficyt. - W tym roku jeszcze nie ma, ale jak będą nadwyżki, to z pewnością coś z tych nadwyżek ksiądz otrzyma - brzmią odpowiedzi.

Umywanie rąk

Od pomocy w utrzymaniu narodowego dziedzictwa, jakim są zabytkowe kościoły wszyscy starają się umywać ręce. Samorządy mają obowiązek wspierać utrzymanie dorobku kultury, ale tłumaczą się brakiem funduszy, albo odsyłają do innych instytucji. Bywa i tak, że na remoncie zabytkowej budowli miasto zarabia. Za teren zajęty pod ustawienie rusztowań kościół św. Anny musiał miastu zapłacić. Nie zapłaciłby, gdyby... stał w Krakowie, bo tam przepisy wyglądają inaczej.

Od Prezydenta Warszawy udało się pozyskać 50 tys. zł. Czasem pomoc kończy się na podsuwaniu nowatorskich pomysłów. Na przykład takich jaki podało jedno z towarzystw działających na rzecz miasta: aby rektor św. Anny zajął się gruntowniejszym remontem, począwszy od rozkopania Skarpy Wiślanej. Koszt przedsięwzięcia wynosi jedyne 100 mln zł.

Przy remoncie kościoła można liczyć na życzliwość tych, którzy przychodzą modlić się do św. Anny, brali tu kiedyś ślub, czy chrzcili dziecko. Ks. Bartołd próbuje pozyskiwać sponsorów, co nie należy do spraw łatwych. Przed obecnym remontem poszukiwanie sponsorów trwało rok. - Usiłowałem zainteresować około 30 sponsorów. W większości przypadków spotykałem się z brakiem zainteresowania i odmowną odpowiedzią - mówi ks. Bartołd. Udało się pozyskać m.in. Kredyt Bank, Fundację Warta i Metkol Pruszyński. W zamian za umieszczenie logo na rusztowaniach sponsorzy darowali miedzianą blachę i pieniądze.

Ks. Bartołd podkreśla życzliwość Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. - Chociaż pieniędzy nie może przekazać na renowację, to wykazuje duże zainteresowanie pracami - docenia ks. Bartołd. Bardzo dobrze wypada też współpraca z Wydziałem Konserwatorskim Akademii Sztuk Pięknych. Tu Ksiądz Rektor podkreśla zaangażowanie prof. Wiesława Procyka.

To dzięki sponsorom kościół św. Anny będzie mógł dokonać konserwacji znalezionej niedawno chyba najstarszej figurki Madonny w stolicy. Koszt prac pokryje Fundacja Warta. Konserwacją zajmie się prof. Wojciech Kulpik, który dba również o obraz Matki Bożej na Jasnej Górze.

Zbyt mało osób zdaje sobie sprawę, jak wiele tracimy z każdym rokiem zapominania o naszej kulturze wpisanej w zabytki. Za kilka, może kilkadziesiąt lat, te miejsca będziemy znać tylko z albumów i pożółkłych zdjęć.

Kilka dni po napisaniu artykułu redakcję poinformował Rektor kościoła św. Anny, iż dzielnica Śródmieście zobowiązała się przekazać na remont kościoła 100 tys. zł.